Ανηφορίσαμε Στο Χωριό Κουνάλι Του Δήμου Αγίου Νικολάου

 

Το Κουνάλι είναι οικισμός (σε υψόμ 300 μ.) του νομού Λασιθίου, 26 χλμ. ΒΔ του Αγίου Νικολάου . Δοιικητικά ανοίκει στον Δήμο Αγίου Νικολάου Λασιθίου και έχει 44 κατοίκους (2001).

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ / ΦΩΤ - ΑΝΤΩΝΗΣ ΓΕΝΝΑΡΑΚΗΣ

Έτος 1895 ιδρύεται το πρώτο δημόσιο Χημείο της Ελλάδας στα Χανιά

Πριν ακριβώς 126 χρόνια ιδρύθηκε το πρώτο Αγορανομικό Χημείο στα Χανιά, ενώ υπήρχε ακόμα Τουρκική Διοίκηση στην Κρήτη. Την εποχή εκείνη το λιμάνι των Χανίων αποτελούσε μεγάλο διαμετακομιστικό και εμπορικό κέντρο από όπου γίνονταν οι περισσότερες εισαγωγές τροφίμων, αλλά και γενικότερα εισαγωγές εμπορευμάτων για τις ανάγκες της Μεγαλονήσου.

 

Υπήρχε για τον παραπάνω λόγο αναγκαιότητα ποιοτικού ελέγχου των τροφίμων που διακινούταν μέσω της πόλης των Χανίων. Την αναγκαιότητα αυτή συνειδητοποίησε, έβαλε σαν έργο – σκοπό ζωής και υπηρέτησε ο Ιωάννης Ν. Βαμβακάς.

Ο Ι.Ν. Βαμβακάς (1870-1960) ήταν διδάκτωρ χημικός του Φυσικομαθηματικού Τμήματος της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Αυτός ίδρυσε και λειτούργησε το πρώτο Δημόσιο Χημείο το 1895.

Αφηγείται ο Ι. Βαμβακάς «ότε κατά το 1894 επανήλθον εις Χανιά Κρήτης έταξα σκοπόν της ζωής μου την ίδρυσιν και λειτουργίαν Χημικού Εργαστηρίου εξυπηρετούντος κυρίως την Δημοσίαν Υγείαν και δη την καταπολέμησιν και εξοβελισμόν των εκ Γαλλίας εισαγομένων αλεύρων, των προοριζομένων ιδία διά την κατανάλωσιν της υπαίθρου χώρας και των πτωχοτέρων τάξεων της πόλεως, ποιότητος ακατάλληλου διά την διατροφήν ανθρώπων… Επειδή δε ουδεμία άλλοθεν βοήθεια διεφαίνετο πουθενά συντρέχουσα την πιθανήν ίδρυσιν Χημικού εργαστηρίου, κατέφυγον εις την δημοσιογραφίαν ως διαφωτιστικού μέσου του σκοπού μου. Έπρεπε να μάθει ο κόσμος, εντός του οποίου εφιλοδόξουν να δημιουργήσω Χημείον, τι εσήμαινεν η λέξις Χημεία, λέξις την οποίαν πρώτην φοράν ήκουον οι αναγνώσται μου της πόλεως Χανίων, ήτις αλλαχού ήτο τόσον γνωστή».

Οι δημοσιογραφικές παρεμβάσεις του Βαμβακά στην εφημερίδα “Μεσόγειος” θα ευαισθητοποιήσουν τον τότε Διοικητή Κρήτης Αλέξανδρο Καραθεοδωρή Πασά (1833 – 1906) με απόφαση του οποίου ιδρύθηκε το Αγορονομικό Χημείο για τον κρατικό έλεγχο των τροφίμων και την αρωγή του στην εποπτεία της δημόσιας υγείας.

Η Δημαρχία θα προσφέρει 30 χρυσά εικοσάφραγκα για τον εξοπλισμό του χημείου και ο Ι. Βαμβακάς θα κάνει την πρώτη παραγγελία σε χημικά όργανα και αντιδραστήρια στη Γερμανία. Η λειτουργία του χημείου ήταν γεγονός. Άρχισαν να διενεργούνται οι πρώτοι ποιοτικοί έλεγχοι τροφίμων παρόλα τα προβλήματα, που παρουσιάστηκαν τόσο λειτουργικά όσο και οφειλόμενα στις δολοπλοκίες των Τούρκων, που είδαν τις αρμοδιότητές τους να περιορίζονται. Τον Ιανουάριο του 1897 η λειτουργία του εργαστηρίου σταματά λόγω της επανάστασης (σφαγές και καταστροφή της πόλης), ενώ ο Βαμβακάς υποχρεώνεται να εγκαταλείψει τα Χανιά για να καταταγεί εθελοντής στον πόλεμο του 1897.

Επιστρέφει όμως μετά από έναν χρόνο και ξεκινά πάλι τις προσπάθειες για τη λειτουργία του χημείου. Οι προσπάθειες αποδίδουν καρπούς τον Μάρτιο του 1900 που με τον υπ’ αριθμ. 143 νόμο της νεοσύστατης Κρητικής Πολιτείας αποφασίζεται «η σύστασις εν Χανίοις Χημείου».

Καθοριστικό ρόλο στην απόφαση αυτή έπαιξε ο Μανούσος Κούνδουρος ως Σύμβουλος (Υπουργός) Εσωτερικών.

Τον Απρίλιο του ίδιου έτους ο Βαμβακάς λειτουργεί το Χημείο αρχικά στην κουζίνα του σπιτιού του, μετά στο οίκημα της Κρητικής Χωροφυλακής και αργότερα στο Διοικητήριο, όπου και παρέμεινε για 25 χρόνια μέχρι της κατεδαφίσεώς του για τον εξωραϊσμό της Πλατείας.

Οι συνθήκες λειτουργίας του χημείου γλαφυρά περιγράφονται σε αφήγηση του Ι. Βαμβακά στον δρα Ι. Κανδήλη, χημικό παλαιό πρόεδρο της Ε.Ε.Χ:

«Τα πρώτα χρόνια του Κρατικού Χημείου από το 1900-1908 υπήρξαν μαρτυρικά.

Ηγωνιζόμην σκληρά διά την οργάνωσιν του νέου εργαστηρίου, διά την επιβολήν της υπάρξεώς του, διά την αναγνώρισιν του ατόμου μου ως χημικού, εναντίον της αντιδράσεως πολλών κρατικών οργάνων, εναντίον της αντιδράσεως των εισαγωγέων και των πωλητών τροφίμων εκ του εξωτερικού, …των προξένων, ιδία Γαλλίας και Αυστρίας… Αλλά εκτός τας επιβουλάς αυτάς, εχθρότητος και συκοφαντίας πρέπει να προσθέσετε τον κάματον διά μελέτας, προσφυγάς εις ξένα συγγράμματα και ξένα επιστημονικά κέντρα. Ουδέν σχετικόν ελληνικόν σύγγραμμα υπήρχε τότε και ουδεμία συστηματική μελέτη επι των ελληνικών προϊόντων είχε γίνει ακόμη. Επρεπε, λοιπόν, διαρκώς να μελετώ, νυχθημερόν, την ξένην χημικήν βιβλιογραφίαν και παραλλήλως να πειραματίζωμαι υπο την πίεσιν και τον φόρτον της ογκώδους τρεχούσης υπηρεσίας… Ειργαζόμην κατάμονος, εις μίαν μικράν και πρωτόγονον Χώραν χωρίς επαρκή τεχνικά μέσα, χωρίς άλλον βοηθόν, χωρίς επαρκή συγγράμματα, χωρίς να είναι δυνατόν να ανταλλάξω ποτέ μιαν σκέψη μου με άλλον τινά πλέον εμού πεπειραμένον συνάδελφον. Έζησα μιαν πραγματικήν κόλασιν».

Ομως μετά από τόσους αγώνες και προσπάθειες, η δράση και η κοινωνική προσφορά του Χημείου κατοχυρώνεται και επιβάλλεται. Η τεράστια προσφορά του πρώτου Χημείου φαίνεται από το πλήθος των αναλύσεων που πραγματοποιήθηκαν σ’ αυτό, τις πρωτότυπες δημοσιεύσεις, τη διεθνή αναγνώριση τη βοήθειά του προς τις Υγειονομικές Αρχές, και όχι μόνο, της πόλης των Χανίων.

Πρωταρχικά έγινε έλεγχος στα εισαγόμενα από τη Γαλλία άλευρα, τα οποία ήταν ποιοτικά ακατάλληλα, κατασκευασμένα στη Μασαλία και είχαν προορισμό την κατανάλωσή τους από αγελάδες της Ελβετίας και από άλλα ζώα, της Αλγερίας και του Μαρόκου. Εξέτασε και γνώρισε στον επιστημονικό κόσμο την ποιότητα του κρητικού λαδιού και κρασιού. Ολες οι βιοχημικές και μικροβιολογικές αναλύσεις του Δημοτικού Νοσοκομείου γίνονταν σ’ αυτό μέχρι το 1930. Ανακάλυψε τη νοθεία της κινίνης που έκανε η εταιρία Σ.Π.Ε.Σ στα φάρμακα του Ελληνικού Στρατού, βοηθώντας έτσι στην καταπολέμιση της ελονοσίας. Έγιναν αναλύσεις γάλακτος, βουτύρου καμήλας, λίπους στρουθοκαμήλου, ζελατινών, γομμών, διακρίσεις οινοπνεύματος, μελέτες για τη σαπωνοποιία και τον τρόπο βαφής αρχαιολογικών ευρημάτων, ανάλυση της σύστασης μετεωρίτη, που είχε πέσει και βρεθεί στην Κρήτη.

Εγγραφες μαρτυρίες για τα παραπάνω υπάρχουν σε πολυάριθμα δημοσιεύματα σε τοπικές εφημερίδες, σε πρακτικά διεθνών συνεδρίων και αλλού. Ενδεικτικά αναφέρουμε το βιβλίο «Εργασίαι του εν Χανίοις Δημοσίου Χημείου», που εκδόθηκε από την Κρητική Πολιτεία το1913, το οποίο είναι το πρώτο στο είδος του στην Ελλάδα και το οποίο για τον λόγο αυτό ονομάστηκε από τον χημικό κόσμο “ΚΙΒΩΤΟΣ” http://issuu.com/ekfechania/docs/en_chaniois?e=6858649/1424096

Αλλες δημοσιεύσεις είναι “Περί Γεωργίας και Βιομηχανίας”, “Φαρμακευτικαί αγυρτίαι πρακτικών μαιών”. Ολα βέβαια με την υπογραφή του Ι. Βαμβακά.

Θα πρέπει να αναφερθεί ότι από το 1915 το Χημείο της Κρητικής Πολιτείας θα συγχωνευθεί με το Χημείο του Υπουργείου Οικονομικών, ενώ το 1929 επισήμως θα μετονομαστεί σε Παράρτημα Χανίων του Γενικού Χημείου του Κράτους.

ΣΤΟ ΣΗΜΕΡΑ

Πέρα από τις ιστορικές έρευνες και εργασίες που υπάρχουν για όλα τα παραπάνω σήμερα μια μεταφορά στις τότε καταστάσεις και γεγονότα μπορεί να “γευτεί” και να πάρει κάποιος επισκεπτόμενος το Μουσείου Χημείας Χανίων.

Η ιδέας της δημιουργίας του ανήκει στο Ελευθ. Συνοδινός, γενικό δ/ντή του Γ.Χ.Κ., ο οποίος συλλαμβάνει την ιδέα στην στέγη του μεγάρου των χημικών υπηρεσιών Χανίων, να κατασκευαστεί η πιστή αναπαράσταση του εργαστηρίου του Ι. Βαμβακά. Το 1965 με την προσωπική επίβλεψη και τις οδηγίες του Ν. Βαμβακά αυτό γίνεται πραγματικότητα όσον αφορά το κτηριακό τμήμα του.

Παράλληλα γίνονται προσπάθειες και συλλέγονται παλαιά όργανα – συσκευές και ότι είχε διασωθεί από το παλαιό εργαστήριο. Ο χώρος αυτός και το υλικό θα παραμένουν χωρίς να αξιοποιηθούν μέχρι τις 31/11/1994 (29 ολόκληρα χρόνια), οπότε το τότε Δ.Σ. του τοπικού Συλλόγου Χημικών σε συνέντευξη Τύπου ανακοινώνει την ύπαρξη του χώρου αυτού και ζητά την υποστήριξη των αρμοδίων φορέων για τη λειτουργική αποκατάσταση του χώρου. Οι προσπάθειες (ο αγώνας) για να γίνει αυτό, αποφέρουν καρπούς και στις 28/7/97 παρουσιάζεται στο κοινό το ολοκληρωμένο πλέον Μουσείο Χημείας Χανίων, το οποίο σας περιμένει να το επισκεφθείτε φυσικά μετά από συνεννόηση με τον προϊστάμενό του Β. Μαρκάκη στο τηλέφωνο 2821042504.

Δημοσιεύουμε την παρούσα εργασία για ιστορικούς λόγους μετά από το δημοσίευμα των Χ.Ν. (Σάββατο 25 Απριλίου “Ανάδειξη Μουσείου Χημείας” σελ. 8) και με τη διαβεβαίωση ότι χημικοί της πόλης μας θα συνδράμουν με όλες τους τις δυνάμεις σε κάθε τέτοιου είδους πρωτοβουλίες της Δημοτικής μας Αρχής.

*χημικός – υπεύθυνος ΕΚΦΕ Χανίων

Βιβλιογραφία:

• Αρχεία Μουσείου Χημείας Χανίων

• Το Πρώτον Ελληνικόν Κρατικόν Χημείον και ο ιδρυτής του Ι.Βαμβακάς

Δρ. Ι. Κανδήλη “Χημικά χρονικά” Ιούλιος – Αυγουστος 1954

• Εργασίαι του εν Χανίοις Δημοσίου Χημείου

Ι. Βαμβακά εθνικό τυπογραφείο 1913

• Το πρώτο Ελληνικό Κρατικό Χημείο

Δημοσθ. Μαρκογιαννάκη Ελλωτία τόμος 4ος Χανιά 1995

• Αφιέρωμα στο Μουσείο Χημείας Χανίων

Δημοσθ. Μαρκογιαννάκη, Α. Βαμβακά, Ε.Α. Βαρέλλα “Χ.Χ” Τεύχος 5 1998.

ΧΑΝΙΩΤΙΚΑ ΝΕΑ

 

Με αύξηση 3,5% -σε σχέση με το 2019- έκλεισε η κίνηση στο αεροδρόμιο Ηρακλείου

Με αύξηση που έφτασε το 3,5% σε σύγκριση με το 2019, σε ό,τι αφορά την κίνηση του Αεροδρομίου Ηρακλείου, έκλεισε το 2022, αποδεικνύοντας με μετρήσιμα στοιχεία την επαναφορά στην προ covid εποχή για τον τουρισμό στην Κρήτη. 

 

Σύμφωνα με τα στοιχεία του Αεροδρομίου Ηρακλείου οι αφίξεις και αναχωρήσεις εξωτερικού έφτασαν καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους τα 6 εκατομμύρια 830 χιλιάδες και του εσωτερικού 1 εκατομμύριο 236 χιλιάδες, πλησιάζοντας τα νούμερα που είχαν καταγραφεί τη χρονιά «ρεκόρ» για τον τουρισμό στην Κρήτη που ήταν το 2018.

 

«Αν και οι εκτιμήσεις μας εν μέσω πανδημίας ήταν ότι θα επανέλθουμε στα προ covid ποσοστά, το 2024 ή το 2025 τελικά αυτό ήρθε από το 2022» ανέφερε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο αερολιμενάρχης του Αεροδρομίου «Νίκος Καζαντζάκης» του Ηρακλείου Γιώργος Πλιάκας, ο οποίος πρόσθεσε ότι σε απόλυτο αριθμό επιβατών, μέσω του αεροδρομίου μετακινήθηκαν περίπου 3,5 εκατομμύρια επιβάτες του εξωτερικού και 600-700 χιλιάδες επιβάτες του εσωτερικού.

 

Σε ό,τι αφορά την κίνηση του Αεροδρομίου Ηρακλείου από το εξωτερικό, κορυφαίος μήνας-σύμφωνα με τα στοιχεία- αποδείχθηκε όπως ήταν αναμενόμενο, ο Αύγουστος με 1.406. 988 αφίξεις / αναχωρήσεις, με την ίδια δυναμική να έχει και ο Ιούλιος που καταγράφηκαν 1.338.712 αφίξεις /αναχωρήσεις. Ιούνιος και Σεπτέμβριος επίσης κινήθηκαν πολύ δυναμικά καθώς κατέγραψαν σε ό,τι αφορά αφίξεις και αναχωρήσεις 1.048.207 και 1.122.107 αντίστοιχα. Μεγάλη αύξηση σε σχέση με το 2021 είχαν και οι αφίξεις και αναχωρήσεις από πτήσεις του εσωτερικού. 

 

Ενώ ο Αύγουστος και για τις πτήσεις εσωτερικού ήταν πρώτος με 131.596 αφίξεις/αναχωρήσεις, εξίσου πολύ δυναμικά κινήθηκε ο Ιούνιος με 110.356, αλλά και οι μήνες από Σεπτέμβριο όπου αφίξεις και αναχωρήσεις ανήλθαν στις 121.119, ο Οκτώβριος με 113.737, ο Νοέμβριος με 107.483, αλλά και ο Δεκέμβριος με 109.603 αφίξεις/αναχωρήσεις.

 

«Νομίζω ότι σε αυτά τα επίπεδα θα κινηθεί ο τουρισμός και τα επόμενα χρόνια, μέχρι να λειτουργήσει το νέο Διεθνές Αεροδρόμιο στο Καστέλι» πρόσθεσε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο αερολιμενάρχης του Αεροδρομίου Ηρακλείου «Ν.Καζαντζάκης» Γιώργος Πλιάκας, ο οποίος επισήμανε ότι «τα νούμερα εκτιμώ ότι θα κινούνται στις αφίξεις εξωτερικού περίπου στα 3,5 εκατ. επιβάτες και 600-700 χιλιάδες επιβάτες εσωτερικού».

Πάντως ο κ. Πλιάκας ανέφερε ότι και τα σλοτς στο αεροδρόμιο Ηρακλείου για το 2023 έχουν ήδη εξαντληθεί.

«Οι αεροπορικές εταιρείες ως γνωστόν προτιμούν να έρχονται ένα τρίωρο τις πρωινές ώρες και ένα τρίωρο τις απογευματινές. 

 

Αν ονοματίσουμε αυτές τις ώρες τις πιο “ εμπορικές” θα σας πω ότι όντως είναι γεμάτες από τώρα για όλο το 2023. Δεν υπάρχουν διαθέσιμα σλοτς σε αυτές τις ώρες, υπάρχουν μόνο σλοτς νωρίς το πρωί ή αργά το βράδυ» πρόσθεσε ο κ. Πλιάκας, ο οποίος επισήμανε ότι «το Αεροδρόμιο Ηρακλείου δεν έχει περισσότερες δυνατότητες για τους μήνες Ιούνιο, Ιούλιο και Αύγουστο, είμαστε οριακά». 

 

Πάντως σε ό,τι αφορά τα επόμενα χρόνια, ο αερολιμενάρχης του Αεροδρομίου Ηρακλείου «Νίκος Καζαντζάκης», εξέφρασε την αισιοδοξία του για τον τουρισμό στην Κρήτη, αναφέροντας ότι το νησί «συγκαταλέγεται ανάμεσα στους πέντε πρώτους ελληνικούς προορισμούς που είναι αναγνωρίσιμοι παγκοσμίως, κάτι που σημαίνει ότι είναι ανάμεσα στους προορισμούς που πάντα θα έχουν δυναμική κίνηση».

  

AΠΕ ΜΠΕ

Σπάνιο βιβλίο 335 ετών στη βιβλιοθήκη του Ρεθύμνου

Το νέο απόκτημα της Βιβλιοθήκης του Ρεθύμνου έχει γεμίσει ενθουσιασμό τους ιστοριοδίφες, φίλους της Δημοτικής Βιβλιοθήκης και ερευνητές, μιας και πρόκειται για ένα βιβλίο 335 ετών, που θα προσφέρει στη γνώση για την ιστορία του βενετσιάνικου Ρεθύμνου και της ταυτότητας της παλαιάς πόλεως του.

Το βιβλίο αποκτήθηκε μέσα από μία σειρά συγκυριών που αναπτύχθηκαν με πρωταγωνιστή τον αρχιτέκτονα, ερευνητή και συγγραφέα Μάνο Τσάκωνα, ο οποίος μιλώντας στο ΑΠΕ - ΜΠΕ είπε ότι μία σειρά συμπτώσεων και αρκετή τύχη έφερε το πολύτιμο αυτό βιβλίο από τη βιβλιοθήκη ενός ιδιώτη, σε γνωστό οίκο δημοπρασιών στην Αθήνα και κατόπιν στη Δημοτική Βιβλιοθήκη.

Πρόκειται για την πρώτη έκδοση ενός βιβλίου του 1688 του ερευνητή Ολλανδού ιατρού O. Dapper, ο οποίος ένα χρόνο πριν πεθάνει έγραψε το τελευταίο έργο της συγγραφικής πορείας στις σελίδες του οποίου ξεδιπλώνεται σημαντική γνώση για τα νησιά της Μεσογείου, του Αρχιπελάγους όπως αναφέρει ο κ. Τσάκωνας, «... μεταξύ των οποίων η Ρόδος, η Χίος, η Λήμνος, η Κύπρος, η Κρήτη, η Δήλος κ.α. 

Στις πλέον καλοδιατηρημένες εννιακόσιες σελίδες του υπέροχου αυτού αποκτήματος, του απίστευτου κοσμήματος, υπάρχουν δεκάδες χάρτες, γκραβούρες, χαλκογραφίες, κείμενα. Εκ των οποίων ενενήντα εννέα αφορούν στην Κρήτη και σημαντικός αριθμός σελίδων προσθέτει στη γνώση μας για το Βενετσιάνικο Ρέθυμνο». 

 

Το βιβλίο που βρίσκεται σε άριστη κατάσταση τυπώθηκε στο Άμστερνταμ, έχοντας έναν βενετσιάνικο χάρτη του Ρεθύμνου τον οποίο ο ερευνητής και συγγραφέας, αναγνώρισε και «...έτσι ξεκίνησε το ταξίδι ώστε τελικά το Ρέθυμνο να αποκτήσει μέσα από μία δημοπρασία με παλιά περίπου 400 βιβλία, το απίστευτο αυτό στολίδι της Δημοτικής μας Βιβλιοθήκης», λέει στο ΑΠΕ - ΜΠΕ ο κ. Τσάκωνας.

Όπως εξιστορεί: «Ο χάρτης στο βιβλίο του 1688 ήταν ένας από τους χάρτες-γκραβούρες που κατά καιρούς η δημοτική Αρχή στο Ρέθυμνο προσφέρει σε επίσημους επισκέπτες μέσα σε ένα υπέροχο φάκελο με ανατυπωμένες γκραβούρες. Αμέσως αναγνώρισα το Ρέθυμνο δεδομένου ότι ο ίδιος χάρτης είναι γνωστός από σχετική έκδοση του Αναγεννησιακού Φεστιβάλ. 

 

Σας μίλησα για τύχη, διότι ο εκδοτικός οίκος, ανάμεσα στα νησιά που ο συγγραφέας Dapper πραγματεύεται στις σελίδες του βιβλίου, επέλεξε τον χάρτη του Ρεθύμνου. Από ενδιαφέρον παρακολούθησα τη δημοπρασία με το βιβλίο να έχει ένα μεγάλο ποσό εκκίνησης. Προς έκπληξη μεγάλη δεν υπήρξε ενδιαφερόμενος για αγορά και αμέσως αισθάνθηκα πως όλα συγκλίνουν στο να φτάσει το συγκεκριμένο βιβλίο εκεί όπου και ανήκει... στο Ρέθυμνο».

Μέσα από μία σειρά επαφών τόσο με τον οίκο δημοπρασιών όσο και με τη Δημοτική Βιβλιοθήκη στο Ρέθυμνο, ο κ. Τσάκωνας και στελέχη της Βιβλιοθήκης μέσα από μεγάλο αγώνα, πολλά τηλεφωνήματα, ταξίδι στην Αθήνα για να δει από κοντά το βιβλίο, όπως εξιστορεί στο ΑΠΕ - ΜΠΕ, κατάφερε να διαπιστώσει πως το δερματόδετο, καθαρό, ευανάγνωστο, 335 ετών βιβλίο, βρισκόταν σε ακέραια κατάσταση και θα αποτελούσε ένα ανεκτίμητης αξίας πνευματικό, μορφωτικό και πολιτιστικό κόσμημα για το Ρέθυμνο. 

«Λόγω του γεγονότος ότι δεν υπήρξε ενδιαφερόμενος στη δημοπρασία, η τιμή του έπεσε πιο χαμηλά και μέσα από τις κατάλληλες ενέργειες, έγινε το νέο απόκτημα μας», δήλωσε ο κ. Τσάκωνας, συμπληρώνοντας στην εξιστόρηση του πως: 

 

«Από τις επαφές μου με τους υπεύθυνους της βιβλιοθήκης, διαπίστωσα ότι το βιβλίο αυτό αν έφτανε στη θέση που του ανήκε στη Δημοτική Βιβλιοθήκη θα έπαιρνε τον τίτλο του παλαιότερου βιβλίου της Βιβλιοθήκης μας. Τελικά με την τύχη στο μέρος μας, με πολλή υπομονή και επιμονή, με την είσοδο του 2023 πέρασε την κεντρική είσοδο του νέου κτιρίου της Βιβλιοθήκης και το Κόσμημα όπως το χαρακτηρίζω, με τον διευθυντή Μιχάλη Τρούλη και τα στελέχη της βιβλιοθήκης να το υποδέχονται και να το τοποθετούν στη θέση που του αρμόζει. 

 

Η χαρά, η συγκίνηση όλων μας μεγάλη αλλά προσωπικά αισθάνομαι ότι συναντήθηκα με την τύχη και δεδομένης της ενασχόλησης μου με την έρευνα και τα βιβλία, τελικά συναντήθηκα με την υπέροχη αυτή έκδοση ενός συγγραφέα που σημειωτέο, δεν έφυγε ποτέ του από την Ολλανδία παρά το ότι, πολλά από τα βιβλία του αναφερόντουσαν σε μέρη της Ευρώπης και της Αφρικής».

Όπως είπε στο ΑΠΕ ΜΠΕ ο κ. Τσάκωνας ο οποίος είναι και δημοτικός σύμβουλος Ρεθύμνου, «...στη βιβλιοθήκη μας, η οποία έχει ιδρυθεί από το 1945 και τα τελευταία χρόνια έχει μεταστεγασθεί στο καινούργιο κτίριο, φιλοξενούνται πάνω από 200.000 τόμους βιβλίων. 

 

Η Δημόσια βιβλιοθήκη του Ρεθύμνου είναι ένα ιστορικό κομμάτι για την πόλη μας και πίστεψα ότι ένα τέτοιο παλιό βιβλίο έπρεπε να βρίσκεται στα ράφια της βιβλιοθήκης και δεν έπρεπε να πάει σε μία ξένη άγνωστη, ιδιωτική βιβλιοθήκη, σε ένα σπίτι και να χαθεί. Είναι και το μήνυμα που θα ήθελα να στείλω, ότι δηλαδή, τέτοια σπάνια βιβλία, κομμάτια ιστορίας κοσμήματα, οφείλουμε να προσπαθούμε να είναι ανοιχτά προς τον κόσμο, να είναι επισκέψιμα, σε νεολαία, μαθητές, ερευνητές, πολίτες, επιστήμονες, φορείς, φίλους της βιβλιοθήκης από όλη την Κρήτη από όλη την Ελλάδα. 

Φανταστείτε πως, ξεφυλλίζοντας το βιβλίο, έμεινα έκπληκτος από τους χάρτες γκραβούρες, κείμενα, πάνω από είκοσι αναδιπλούμενοι χάρτες σε άριστη κατάσταση χωρίς υγρασίες, χωρίς φθορές, ξεδιπλώνουν γνώση για το Βενετσιάνικο Ρέθυμνο και πόσα ακόμα που μετά από τη μετάφραση του βιβλίου η οποία θα γίνει από τα Φλαμανδικά, θα απλωθεί μπροστά μας».

 

Όπως είπε ο άνθρωπος που άνοιξε το δρόμο για να φτάσει το σπάνιο αυτό βιβλίο στο Ρέθυμνο, «...σίγουρα ο ιδιοκτήτης του το είχε όλα αυτά τα χρόνια σε κάποιο σημείο, όπου η φθορά δεν πλησίασε, με αποτέλεσμα όπως είπα, οι χάρτες να είναι εντελώς ευδιάκριτοι με την εξαιρετική ακρίβεια αποτύπωσης και επειδή γνωρίζω πολύ καλά το Ρέθυμνο, ο βενετσιάνικος χάρτης που περιλαμβάνεται στο συγκεκριμένο βιβλίο έχει εξαιρετικές λεπτομέρειες για σημεία της παλιάς πόλης, το κάρτα της Φορτέτσας, το Βενετσιάνικο Ρέθυμνο, την πόλη μέσα από τα τείχη. 

 

Φαίνονται πολλά αναγνωρίσιμα σημερινά μνημεία με εξαιρετικές λεπτομέρειες. Επίσης, στο βιβλίο υπάρχουν χάρτες, γκραβούρες που αφορούν στα Χανιά, Ηράκλειο, Σπιναλόγκα, Σητεία και αξίζει να σας αναφέρω ότι είναι εντυπωσιακό πως στις σελίδες βρίσκουμε πολύ όμορφες χαλκογραφίες που αποτυπώνουν τη χλωρίδα και την πανίδα της Κρήτης, κάτι εξαιρετικά εντυπωσιακό».

Μέσα στο πλαίσιο της συγκινητικής του εξιστόρησης ανέφερε στο ΑΠΕ ΜΠΕ ο κ. Τσάκωνας, ότι: «Είναι πολύ σημαντικό στις μέρες μας, είναι επιτακτικό, σε μία εποχή που το διαδίκτυο έχει παρασύρει το ενδιαφέρον των ανθρώπων σε σχέση με το βιβλίο, να έρχονται βιβλία στη βιβλιοθήκη. 

 

Ζούμε στο διαδίκτυο, παρασυρόμαστε από το διαδίκτυο, το οποίο στη συγκεκριμένη περίπτωση τη δική μας, μας βοήθησε να εντοπίσουμε το συγκεκριμένο κομμάτι και έφτασε στη βιβλιοθήκη μας. Αυτά τα βιβλία, πρέπει όλοι μας να έχουμε στο βάθος του μυαλού μας, ότι ανήκουν στις δημόσιες βιβλιοθήκες. 

 

Βλέποντας λοιπόν κάτι που αφορά στην ιστορία της πόλης μας, την ιστορία του νησιού μας, τη δικιά μας την ιστορία, καλό είναι να βοηθάμε, να επιστρατευόμαστε ώστε να έρχεται μπροστά σε όλους. Να το βλέπουμε, να το κουβεντιάζουμε, να το αισθανόμαστε, να μαθαίνουμε την ιστορία μας, να γίνεται δημόσιο κτήμα». Επεσήμανε δε πως: «...οι βιβλιοθήκες μας είναι ένα εξαιρετικό σημείο συνάντησης της γνώσης. 

 

Για το λόγο αυτό, οφείλουμε όσοι ασχολούμαστε να συνεργαζόμαστε, βρίσκουμε τρόπους ώστε η γνώση αυτή να περνάει στα παιδιά μας, στους μαθητές, τη νεολαία, να εφευρίσκουμε τρόπους ώστε να επισκέπτονται όλο και περισσότερο τις βιβλιοθήκες μας και να τα μάθουμε, όλους να τους μάθουμε, να μη βλέπουμε τις βιβλιοθήκες ως ένα κτίριο, αλλά ως ένα σημαντικό τόπο συνάντησης, ανταλλαγής πληροφοριών και πλουτισμού. 

 

Αλλιώς είναι ένα βιβλίο και αλλιώς μία εικόνα στο μόνιτορ από το διαδίκτυο. Και τα δύο είναι ωραία, ως πληροφορία το βιβλίο όμως θα μας δώσει κάτι παραπάνω, κυρίως θα μας διευρύνει τους δρόμους ώστε να ανακαλύψουμε την ουσιαστική επικοινωνία, της ψυχής και των ανθρώπων».

του ανταποκριτή μας Μ. Λαμπαθάκη

   ΑΠΕ ΜΠΕ

Με πολύ ενθαρρυντικά μηνύματα για τον τουρισμό ξεκινά η νέα χρονιά για το Ρέθυμνο.

«Η νέα χρονιά για το Ρέθυμνο,ξεκινά με πολύ ενθαρρυντικά μηνύματα για τον τουρισμό, με μεγάλο αριθμό προκρατήσεων και με υψηλό ενδιαφέρον σημαντικών Αγορών», σύμφωνα με την Αντιδήμαρχο Ρεθύμνης,  Πέπη Μπιρλιράκη όπως επεσήμανε κατά τη διάρκεια της πρώτης συνεδρίασης της Επιτροπής Τουριστικής Ανάπτυξης του Δήμου Ρεθύμνης για το 2023.

Κύριο θέμα της συνεδρίασης ήταν το marketing plan και ο στρατηγικός σχεδιασμός της νέας χρονιάς, με έμφαση στις νέες Αγορές, στα σύγχρονα μέσα ηλεκτρονικής προβολής και προώθησης, στην περαιτέρω ενίσχυση εναλλακτικών μορφών Τουρισμού και τις αντίστοιχες δράσεις, καθώς και η στοχευμένη συμμετοχή του Δήμου Ρεθύμνης σε τουριστικές Εκθέσεις, workshop και Β2Β συναντήσεις στην Ελλάδα και το εξωτερικό.

 
Σύμφωνα με την Πέπη Μπιρλιράκη, «...Είναι στο χέρι μας, ως οικοδεσπότες, να αξιοποιήσουμε όλα τα σύγχρονα μέσα που έχουμε στη διάθεσή μας, ώστε να αποδείξουμε για μια ακόμα φορά, ότι ο προορισμός Ρέθυμνο-Κρήτη είναι δικαίως στις κορυφαίες θέσεις του παγκόσμιου τουριστικού χάρτη». 

 

Τα μέλη της επιτροπής ενημερώθηκαν για τις επερχόμενες τροποποιήσεις στην κανονιστική της Παλιάς Πόλης, πάντα με οδηγό τη βιωσιμότητα του ιστορικού κέντρου και τον σεβασμό στο επιχειρείν, ενώ παρουσιάστηκε και το  πρόγραμμα του φετινού Ρεθεμνιώτικου Καρναβαλιού, το οποίο θα διεξαχθεί κανονικά, έχοντας ήδη πληθώρα συμμετοχών και κρατήσεων.

Η Πέπη Μπιρλιράκη, έκανε λόγο για συντονισμό δράσεων σε όλους τους εμπλεκόμενους με τον τουρισμό, της Επιχειρηματικότητας και της Φιλοξενίας με στόχο να δημιουργηθούν οι συνθήκες για τον κοινό στόχο όλων στο νομό, «...του 12μηνου, Βιώσιμου και Χωρίς Αποκλεισμούς Τουρισμού».

ΑΠΕ ΜΠΕ 

Το εργοστάσιο Φιξ, από τα πιο πολυσυζητημένα έργα του Τάκη Ζεvέτoυ

 Η μορφή που έδωσε ο Τ. Ζενέτος στο εργοστάσιο Φιξ το 1957-1963

γράφει η Κλεοπάτρα Μαχά

Το εργοστάσιο Φιξ, από τα πιο πολυσυζητημένα έργα του Τάκη Ζεvέτoυ, μετά την αποκατάσταση του εναπομείναντος τμήματος του, πρόκειται να στεγάσει σύντομα το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης.

Ο όρος «πολυσυζητημένο» αφορά το έργο αυτό καθαυτό αλλά και τις κινητοποιήσεις και τις προσπάθειες φορέων που έγιναν προκειμένου να μην κερματισθεί.

Η σημερινή μορφή συγκροτεί το αποτέλεσμα πολλαπλών παρεμβάσεων που ακολούθησαν τις μεταλλάξεις αφενός της οικονομικής πορείας της χώρας, αφετέρου εκείνες της ευρύτερης περιοχής, με τελευταία και πιο εμφανή αυτήν του κερματισμού της αρχικής μορφής, έτσι όπως ολοκληρώνεται σήμερα.

Στov Τ. Ζενέτο οφείλεται o γενικός χαρακτήρας του εργοστασίου, αποτέλεσμα της προσπάθειας –γύρω στα 1957– να αναμορφώσει τις όψεις των παλαιών εγκαταστάσεων και να ενσωματώσει την απαίτηση για νέους χώρους. Οι παλιότερες εγκαταστάσεις με τις οποίες κλήθηκε ο αρχιτέκτονας να ασχοληθεί περιλάμβαναν διάφορες φάσεις κατασκευής: νεοκλασικά αλλά και μεταγενέστερα κτίσματα που επεκτείνονταν ανάλογα όχι μόνο με τις ανάγκες της εταιρείας, αλλά και με την κρατούσα πολιτική κατάσταση (χορήγηση δανείων, όροι δόμησης κ.λπ.).

Tηv εποχή πoυ o Ζεvέτoς παράγει το έργο του στην Ελλάδα (1956-1971), στην Ευρώπη συνεχίζει vα επικρατεί το μovτέρvo κίνημα, με ιδιαίτερη έμφαση για τον ίδιο στov κoρμπoυζιαvό μπρoυταλισμό. Ταυτόχρονα διαδίδεται η μιεζική «κοινή γλώσσα», ενώ στην Αμερική εξελίσσονται οι διαμάχες πoυ έχουν ξεσπάσει ανάμεσα στους μαθητές του Mies: απαίτησή τoυς, η επανασύνδεση της αρχιτεκτονικής με συμβολικές και εκφραστικές δυνατότητες πoυ είχαν αποσιωπηθεί στov φovξιovαλισμό. 

Αμφισβητείται λοιπόν το μovτέρvo, εμφανίζεται o φoρμαλισμός.

Τηv ίδια περίοδο, η προκατασκευή καταλαμβάνει μια σημαντική θέση ανάμεσα στις σύγχρονες τάσεις. Η κατάκτηση της τεχνικής των ελαφρών τoιχoπετασμάτωv και των χωρoδικτυωμάτωv δίνει vέα ώθηση στις ελαφρές και ανηρτημένες κατασκευές και σφραγίζει τηv επoχή. Στηv παραπάvω κατηγoρία κατατάσσουμε και τov ριζοσπαστισμό τoυ Τ. Ζεvέτoυ, πoυ με αρχιτεκτονικές και πoλεoδoμικές πρoτάσεις προτείνει μέσα από τo έργo τoυ έvαν «vέο, γεvvαίo κόσμo», όπoυ θα θριαμβεύσει o τεχνολογικός oρθoλoγισμός.

Μετά τo 1956, όταν και επιστρέφει από τo Παρίσι, η oικoγέvεια ΦIΞ του αναθέτει (μαζί και στον Σωκράτη Αγγελίδη, πoλιτικό μηχαvικό), τηv αvάπλαση και κατασκευή του έργoυ χωρίς vα σταματήσει η λειτουργία τoυ παλαιoύ εργoστασίoυ. Η οικογένεια Φιξ κατέχει ήδη για χρόνια το μονοπώλιο της μπίρας, εκείνη δε τη χρονική στιγμή η κρατούσα πολιτική κατάσταση προσπαθεί να προωθήσει τη βιομηχανική ανάπτυξη μέσα από ευνοϊκές χρηματοδοτήσεις.

Με το έργο αυτό ο Τ. Ζενέτος τοποθετείται «ιδεολογικά» απέναντι στη βιομηχανική αρχιτεκτονική. Από τα πρώτα έργα που σχεδιάζει, αυτό του Φιξ, εκτείνεται σ’ ένα οικόπεδο γραμμικής μορφής που περιβάλλεται από δύο άξονες μεγάλης κυκλοφορίας, την Καλλιρρόης και τη Συγγρού. Η επιφάνεια του οικοπέδου, 6.464 τ.μ., βρίσκεται σε προνομιακή θέση –δεδομένου ότι η Συγγρού οδηγεί στον Πειραιά, στην παραλιακή και κατ’ επέκταση στο τότε αεροδρόμιο του Ελληνικού–, σε μια από τις πύλες εισόδου της πόλης. Δίπλα ρέει ο Ιλισός.

Τo κτήριο, εvώ έχει υπoστεί διαδoχικές επεμβάσεις, αρχίζovτας από τo παλιό vεoκλασικό εργoστάσιo του 1864, έχει καταξιωθεί στη συνείδηση όλων ως αποκλειστικά δικό τoυ έργo. Οι όροι δόμησης εγκρίθηκαν κατά παρέκκλιση με το υπ’ αριθ. 220 φύλλο του Β΄ Τεύχους ΦΕΚ 19-9-39. Υπήρχαν στο οικόπεδο κτίσματα που είχαν κατασκευασθεί σταδιακά και ο Ζενέτος καλείται να τα ενσωματώσει στο νέο τμήμα. Να συvτάξει δηλαδή έvα καιvoύριo, λειτoυργικότερo κτηριoλoγικό πρόγραμμα, χωρίς ωστόσο κατά τη διάρκεια της εφαρμoγής του vα διακoπεί η παραγωγή τoυ εργoστασίoυ, και ταυτόχρονα vα προσδώσει μια εvιαία συγκροτημένη μoρφή αvαπλάθωvτας τις όψεις.

Κτήριο πρωτoπoριακό σε σύλληψη για τηv επoχή τoυ, τόσο εξωτερικά όσο και εσωτερικά, απορρόφησε και αφομοίωσε με λειτουργικά αξιόλογο τρόπο τo παλιό. Με τov τεράστιo όγκo τoυ και τα επιμήκη συνεχόμενα υαλoστάσια, φαντάζει vα αιωρείται ανάμεσα στα μικρότερης κλίμακας κτήρια πoυ εκείνη την εποχή τo περιβάλλoυv.

Ο Σάββας Κονταράτος το περιγράφει εξαιρετικά σε άρθρο του: «Η τεράστια τεντωμένη επιδερμίδα από λεπτή πλινθοδομή και υαλοστάσια με την οποία περιέβαλε τον παλαιό σκελετό ήταν κάτι πρωτόγνωρο στο αθηναϊκό αστικό τοπίο».

Όλες oι όψεις τoυ κτηρίoυ προβλέπεται vα κατασκευασθoύv με κιvητά στoιχεία, πράγμα όμως που δεv εφαρμόζεται και oι όψεις του τελικά κατασκευάζονται συμβατικά, με τoύβλα κ.λπ.

Μεγάλo εvδιαφέρov παρουσιάζει και τo εσωτερικό τoυ εργoστασίoυ, όπoυ τα πoλλά και διαφoρετικά επίπεδα τα oπoία πρoκύπτουν από τη συvέvωση τωv διαφόρωv φάσεωv κατασκευής τovίζoυv τηv ιδιαίτερη ικαvότητα επέμβασης τoυ αρχιτέκτovα. Οι διαφoρετικές στάθμες πoυ εμφαvίζoνται στo κτήριo είναι απόρρoια τωv πoικίλωv αvαγκώv πoυ πρoκύπτουν από την ταυτόχρονη λειτoυργία τoυ

Τo εργoστάσιo παύει vα λειτoυργεί στη μεταπoλίτευση, λόγω χρεών των ιδιόκτητών, και περιέρχεται στην κατοχή της Εθνικής Τράπεζας, oπότε και εγκαταλείπεται στηv τύχη τoυ. Αργότερα γίνονται διάφoρες πρoτάσεις για τηv επαvάχρησή τoυ.

Τριών ειδώv λoγικές διατρέχουν τις πρoτάσεις, σχετικά και με τηv αvτίληψη τoυ κτηρίoυ:

• η πρώτη αvτιλαμβάνεται τo χώρo σαv αξιoπoιήσιμα τετραγωvικά μέτρα πoυ μπoρoύσαv vα μετατραπoύv σε εμπoρικό κέvτρo (πρόταση της εταιρείας ΦIΞ και ΓΕΩΤΕ), βιoτεχvικό κέvτρo ή κέvτρo συvεδρίωv (πρόταση τoυ ΕΟΤ και της Νoμαρχίας Αττικής).

• η δεύτερη αvτιλαμβάvεται τo χώρo σαv κατεδαφίσιμα τετραγωvικά μέτρα

(περίπτωση τoυ Δήμoυ Αθηvαίωv) και πρoτείνεται η δημιoυργία 6,5 στρεμμάτωv πάρκoυ.

• η τρίτη, η περίπτωση της Αττικό Μετρό, η oπoία και τελικά επικρατεί (καιvoτoμώvτας με την πρόταση για κερματισμό του κτηρίου), αντιλαμβάνεται τo κτήριo σαv 198 μέτρα μήκoς, από τα oπoία τα 108 κατεδαφίζονται για τις αvάγκες τoυ εργoταξίoυ, με πρooπτική τα 50 από αυτά vα αvακατασκευασθoύv.

Γύρω από τις παραπάνω απόψεις ξέσπασαv κατά καιρoύς αvτιπαραθέσεις και πόλεμoι συμφερόvτωv, με δικαστικές διαμάχες και αvακoιvώσεις στoν εγχώριο και διεθνή τύπo από Έλληvες και ξέvoυς αρχιτέκτovες. Το κτήριο είχε αποκτήσει ήδη έναν διεθνή χαρακτήρα ως βιομηχανικό κτήριο εποχής, παγκοσμίου εμβέλειας.

Τoν Δεκέμβριo τoυ ’94 αγοράζεται από τηv Αττικό Μετρό αvτί τoυ πoσoύ των 1,92 δισ. (πρoηγoυμέvως ήταv ιδιoκτησία της ΕΤΕ) και ακoλoυθεί αίτηση κατεδάφισης τμήματός τoυ πρoς τo ΥΠΕΧΩΔΕ (ΑΚΧ 3827/28-12-94). Στις 27.1.95 εγκαθίσταται στo κτήριo εργoλάβoς και αρχίζoυv οι εργασίες κατεδάφισης παρ’ όλες τις αντιδράσεις και κινητοποιήσεις φορέων. 

Σημειώνεται ότι η άδεια κατεδάφισης εκδόθηκε, όπως προκύπτει από τις παραπάνω ημερομηνίες, σε χρόνο ρεκόρ, λιγότερο από μήνα (sic), και εν μέσω συνεχών αργιών, εvώ εκκρεμoύσε η διαδικασία κήρυξης τoυ κτηρίoυ ως διατηρητέου στo Συμβoύλιo Νεωτέρωv Μvημείωv τoυ ΥΠΠΟ, ο δε εργολάβος εγκαθίσταται ακριβώς πάνω στο μήνα.

Το εμβληματικό Φιξ κατακερματίζεται με συνοπτικές διαδικασίες. Η μορφή του αλλοιώνεται, αφού προηγουμένως έχει προηγηθεί η απογύμνωσή τoυ από τov βιομηχανικό εξοπλισμό. H ιδιοκτήτρια εταιρεία προχωρεί και ολοκληρώνει τον παρακείμενο σταθμό του μετρό «Συγγρού-Φιξ», ο οποίος τίθεται σε λειτουργία στις αρχές του 2000.

Από τον Φεβρουάριο του 2000, ύστερα από σχετική διαμόρφωση του ισογείου και τμήματος του υπογείου, οργανώνονται εκθέσεις του νεοσύστατου Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης (ΕΜΣΤ). Από τον Ιούνιο του 2000 ο χώρος παραχωρείται ως προσωρινή στέγη στο μουσείο και τον Οκτώβριο του 2002 υπογράφεται σύμβαση μίσθωσης του κτηρίου μεταξύ της Αττικό Μετρό ΑΕ και του ΕΜΣΤ, διάρκειας 50 ετών, με την προοπτική το πρώην εργοστάσιο Φιξ να αναπλασθεί και να αποτελέσει τη μόνιμη στέγη του μουσείου. 

Το Νέο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, το οποίο μαζί με το Νέο Μουσείο της Ακρόπολης, καθώς και την υπό ανέγερση Νέα Εθνική Βιβλιοθήκη και την Όπερα του Ιδρύματος Νιάρχου, φιλοδοξεί να αναδείξει έναν νέο τρόπο επαναπροσδιορισμού της ευρύτερης περιοχής, τελείως διαφορετικό από εκείνον που έλαβε ως γνώμονα για το σχεδιασμό του ο Ζενέτος.

Στις μέρες μας το όλο εγχείρημα ολοκληρώνεται. Μένει η μεταφορά και εγκατάσταση του μουσείου στο χώρο, καθώς και οι αναπόφευκτες συγκρίσεις ανάμεσα στο επιβλητικό κέλυφος που σχεδιάσθηκε από τον Τ. Ζενέτο και στο εναπομείναν κατακερματισμένο, μεταλλαγμένο κτήριο.

Βιβλιογραφία

Απόψεις ξένων ειδικών από σχετική αλληλογραφία.

Άρθρα δημοσιευμένα στον τύπο.

Άρθρο του καθ. Αργ. Ρόκα.

Άρθρα του ΣΑΔΑΣ-ΠΕΑ.

Δ. Φιλιππίδης, Νεοελληνική Αρχιτεκτονική, εκδόσεις Μέλισσα, 1984.

http://www.emst.gr/GR/museum/building/Pages/history.aspx

Τάκης Χ. Ζενέτος 1926-1977, έκδοση Αρχιτεκτονικών Θεμάτων, 1978.

Ορ. Δουμάνης, Μεταπολεμική αρχιτεκτονική στην Ελλάδα 1945-1983, έκδοση Αρχιτεκτονικών Θεμάτων, 1984.

Περιοδικό Αρχιτεκτονικά Θέματα (5/1971, 3/1969, 4/1970, 7/1973, 8/1974, 1/1967, 2/1968, 10/1976, 5/1971, 2/1968, 4/1970, 8/1974, 9/1975, 2/1968, 3/1969, 2/1968, 13/1979, 3/1969, 1/1967, 6/1972, 5/1971).

Περιοδικό Ζυγός (11/1961).

Περιοδικό La Mia Casa, ελληνική έκδοση, τεύχος 11.

Σ. Κονταράτος, «Μοντερνισμός και παραδοσιοκρατία: Από τη μεταπολεμική ανοικοδόμηση ως τη διείσδυση του μεταμοντερνισμού», στο Ελλάδα: Αρχιτεκτονική του 20ού αιώνα, έκδοση Ελληνικού Ινστιτούτου Αρχιτεκτονικής, 2000.

Στοιχεία από φάκελο του ΥΠΕΧΩΔΕ («Πρόταση ανάπλασης κτηριακού συγκροτήματος Φιξ»).

Στοιχεία από φάκελο του ΥΠΠΟ («Στοιχεία για κήρυξη του Φιξ ως διατηρητέου»).

Σχέδια

Αρχιτεκτονικά σχέδια από το αρχείο της Πολεοδομίας.

Κάτοψη ισογείου (δημοσίευση στα Αρχιτεκτονικά Θέματα).

Στατική μελέτη (του Σωκράτη Αγγελίδη).

Σχέδια της Αττικό Μετρό.

Τοπογραφικό σχέδιο (ΥΠΕΧΩΔΕ) έγκρισης όρων δόμησης.

---

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην Περιοδική έκδοση “αρχιτέκτονες”, τεύχος 14-15, Σεπτέμβριος 2014