Επίσκεψη στο χωριό Βουβάς του δήμου Σφακίων

Ο Βουβάς είναι χωριό της περιοχής των Σφακίων, στη νοτιοδυτική Κρήτη. Διοικητικά υπάγεται στο δήμο Σφακίων, της περιφερειακής ενότητας Χανίων. Σύμφωνα με την απογραφή του 2011 έχει 142 κατοίκους. Βρίσκεται σε υψόμετρο 190 μέτρων, 2 χιλιόμετρα από τη θάλασσα. Οι κάτοικοί του χρησιμοποιούν το χωριού Ασφένδου ως θερινή κατοικία. 

 

Αναφέρεται στην επαρχία Σφακίων από τον Φραντσέσκο Μπαρότσι το 1577. Σύμφωνα με την αιγυπτιακή απογραφή του 1834, στο Βουβά κατοικούσε μια χριστιανική οικογένεια. Στην απογραφή του 1881 αναφέρεται στον δήμο Νίμπρου, όπου μαζί με το Ασφένδου, τα Κολοκάσια και τα Νομικιανά είχε 430 κατοίκους

Στο χωριό βρίσκονται οι βυζαντινές εκκλησίες της Αγίας Παρασκευής και του Σωτήρος Χριστού, αφότερες τοιχογραφημένες, αλλά σε κακή κατάσταση. 

 

Οι τοιχογραφίες της Αγίας Παρασκευής απεικονίζουν τιμωρίες κολασμένων, την ανάληψη, τον ευαγγελισμό, κλπ

φωτ - google earh

 

Του γυαλού πηγάδι στο Σίσι του δήμου Αγίου Νικολάου

 

Στο Σίσι Λασιθίου λίγα μέτρα απο τον παραθαλάσσιο οικισμό και ανατολικά ρίσκεται ένα πηγάδι πέτρινο γεμάτο απο δροσερές ξεδιψασμένες αναμνήσεις.

Το Γυαλού πηγάδι με βλυχό σ αυτό νερό που ξεδιψούσανε τα ζώα τον πολύ παλιό καιρό.

 

Γιάννης Μετζικώφ και οι τρεις κάμαρες: Μία εξομολόγηση

Γεννήθηκα σ'ένα χωριό στην Κρήτη, φτωχό και απομονωμένο κοντά στους γκρεμούς της Γραμβούσας, δυτικά, εκεί που τελειώνει το νησί, όταν ο πατέρας μου, που ήταν χωροφύλακας πήρε μετάθεση απ τα Χανιά και πήγε εκεί με τη μάνα και τ αδέλφια μου. 

 

 

Η μάνα μου μιά ντελικάτη Αθηναία, δεν συμπάθησε ποτέ την Κρήτη και αυτό το καταλάβαινες στις παραπονεμένες ιστορίες για τα αλησμόνητα παιδικά της χρόνια και για τις αλλαγές που επακολούθησαν και βρέθηκε εδώ στην άκρη του ... κόσμου. 

 

 

Ομως εγώ, εκεί, στην άκρη του ...κόσμου πρωτογνώρισα τα σημάδια της καλλιτεχνικής δημιουργίας με ένα τρόπο εξαιρετικά άμεσο και οικείο, όταν ακόμα δεν ήξερα το εύρος της λαϊκής έκφρασης και τα πολιτισμικά χαρακτηριστικά του κάθε τόπου, που αργότερα θα γίνουν ο τρόπος, η γραφή, το ύφος και η δύναμη κάθε καλλιτέχνη, που γεννιέται εκεί. 

 

Αν η τέχνη προχωράει μπροστά έχοντας στραμμένο το βλέμμα προς τα πίσω, τότε σίγουρα ποτέ δεν θα πάψω να κουβαλάω μέσα μου την Κρήτη της σκέψης και της μνήμης μου σε ότι κι αν κάνω. Μια μνήμη αχανής που είναι συγχρόνως η φύση μου, ο χώρος του μύχιου εαυτού μου, που από μόνη της τελικά προσδιορίζει το ποιός είμαι!

Εκεί λοιπόν, πολύ μικρός, ένοιωσα τα πρώτα γοητευτικά ερωτήματα πάνω στην έννοια της ομορφιάς και την ανάγκη να συμμετέχω σαυτή τη διαδικασία έστω και σαν παρατηρητής, ακριβώς γιατί η τέχνη με μιά απ τις μορφές της γινόταν μες το ίδιο μου το σπίτι, την καταπιάνονταν οι άνθρωποι που γνώριζα και αγαπούσα, απαράλαχτα ίδια, όπως γενιές αμέτρητες πριν απ αυτούς, σαν μια ανάγκη και η ανάγκη μας να εκφραστούμε γεννιέται μαζί μας, σαν το παιδάκι που πριν γράψει και μετρήσει, ζωγραφίζει.

 

 Καταπιάνεται με την τέχνη προσπαθώντας να προσδιορίσει τη θέση του, αντιμέτωπο με το θαύμα του κόσμου μέσα στον οποίο ήρθε και ζει!

Εκείνα τα μεταπολεμικά απογεύματα των μεγάλων ξενητεμών, μέσα από τις δροσερές αυλές που ήτανε γεμάτες ανθισμένους γαζοντενεκέδες, ήταν στο σπίτι μας μια φωτεινή κάμαρα που μαζεύονταν παρέες γυναικών ν αποσπερίσουνε, με τα κουσούνια στην ποδιά και πλέκανε τα φημισμένα κοπανέλια, αχειροποίητες δαντέλες, με σχέδια που έκρυβε η μιά απ την άλλη και που ποτέ δεν άπλωναν στο σπίτι τους ,μόνο τις φύλαγαν ευλαβικά μες τα συρτάρια , σαν νάτανε αταίριαστο το στόλισμα στην μίζερη, φτωχειά ζωή τους, και τάφηναν ανέγγιχτα για τα παιδιά τους, σαν ευχή για την καλύτερη ζωή, που ίσως τα περίμενε. 

 

Μέρες, ατέλειωτες ώρες, μήνες, ερχόταν ο χειμώνας για να τελειώσει αυτό που κράταγε η κάθε μία. Εκεί, πρώτη φορά εγώ, ένοιωσα πως ο χρόνος έχει άλλη σημασία και τρέχει αλλιώς μες τη δουλειά που αγαπάμε και πως το καλό αποτέλεσμα έχει το αντίτιμο μιάς ολόψυχης κατάθεσης του χρόνου σου. Πολλά χρόνια μετά, όταν ήμουν νεαρός, η Ειρήνη Παπά μου είπε μιά σπουδαία κουβέντα, που έχει μεγάλες διαστάσεις αν την αναλύσουμε γιατί έχει πάνω από όλα σχέση με τον χρόνο. Μου είπε΄ Όταν δουλεύεις στο θέατρο προσπάθησε να δουλεύεις όπως οι λαϊκοί τεχνίτες.

 

 

Η μάνα μου ήτανε μοδίστρα, η μάλλον δασκάλα που δίδασκε κοπτική, είχε τελειώσει εδώ στου Τσοπανέλλη και εκεί στην Κρήτη τις πηγαίναν τα κορίτσια τους για να τα μάθει ράψιμο. Ετσι εκεί στη δεύτερη κάμαρα, που είχε κι ένα βορεινό παράθυρο, έβαλε ένα πάγκο και μιά ακέφαλη κούκλα και στριφογυρίζανε όλες γύρω της καρφιτσώνοντας απάνω της ψαλιδισμένα χαρτιά με μεγάλη προσοχή. 

 

Σ αυτή την κάμαρα γινότανε μεγάλο πηγαινέλα. Οι διαθέσεις αλλάζανε απο την μια στιγμή στην άλλη, πράγμα που έκανε δύσκολο να προσαρμόζω την παιδική μου συμπεριφορά παρά τα άγρια βλέμματα. Εφθανε σαν παράδειγμα η χήρα και βάραινε η ατμόσφαιρα. Κρύο νερό και λίγα λόγια, αναστεναγμοί και ψίθηροι, σιωπή και παρηγόριες, της βάζανε το μισοτελειωμένο μαύρο ρούχο και κάναν από σέβας πως πενθούσανε μαζί της όλες. 

 

 

Δεν πίστευα τα μάτια μου τι συμφορά μας βρήκε στα καλά καθούμενα. Για λίγο όμως. Γιατί σε λίγο όλα αλλάζανε, αφού ερχότανε η νύφη, μαντινάδες και συγχαρητήρια, άνοιγαν και θαυμάζανε το αγοραστό πανί, τα τούλια, τα υπονοούμενα, οι ευχές, οι σουμάδες, τα πνιχτά γέλια, μια άλλη εικόνα, ένα άλλο ρούχο, μιά άλλη παράσταση. 

 

Ενα μονόπρακτο κάθε φορά. Ενα φουστάνι φόρεσε ένας άνθρωπος και άλλαξε ο κόσμος όλος!

Πιο μεσα, πριν απ την πίσω αυλή, ήταν η τρίτη κάμαρα, η πιο μικρή, που μένανε δύο θειάδες μου, που είχανε εκεί τους αργαλειούς τους και υφαίνανε παραγγελίες σε όλη την περιοχή, πατανίες κόκκινες και μαύρες σκέτες η με σγουρά τριαντάφυλλα , κουσκουσεδένιες, απο μαλλιά που στρίβανε και βάφαν μοναχές τους, αγορασμένα με το ζύγι απ τους βοσκούς.

 

 

Τώρα, στις μέρες μας, αν πάει κανένας στα βουνά την εποχή της κουράς, θα δει γεμάτες τις πλαγιές από μαλλιά πεταμένα, που τα σέρνει ο αέρας δω και κει, γιατί στις μέρες μας κανένας δεν υφαίνει πιά και οι άνθρωποι δεν τα χρειάζονται. Τότε όμως δεν ήταν έτσι! Στα δάχτυλα τους, είδα το βρώμικο μαλλί να μεταμορφώνεται σε λεπτότατη ίνα, και αμέτρητα , ζεματιστά μάτσα μαλλιών να κρέμονται στην πίσω αυλή και να στραγγίζουνε τα χρώματά τους, σαν μια απέραντη μάλλινη παλέτα , που θάπαιρναν και θα ζωγράφιζαν πάνω στις πατανίες, εκείνες τις λουλουδένιες τους γιρλάντες, που θα συντρόφευαν δοξαστικά τον έρωτα, στις φτωχές κάμαρες, τις γαμήλιες νύχτες. 

 

 

Οι θείες μου δεν ήταν καλλιτέχνες, δεν πήγανε ποτέ σχολείο και δεν έκαναν τίποτα πιο πολύ από αυτό που έκαναν οι κρητικές αιώνες τώρα. Κανένας δεν τους μίλησε για χρώμα και για σχέδιο. Δασκάλες ήταν οι προγόνισσες τους. Κι έτσι έμειναν σαν μιά συνέχεια, για πάντα ευτυχισμένες στο περίκλειστο βασίλειο τους.

Το σπίτι μας δεν ήταν εργαστήριο. Ηταν το σπίτι που μέναμε, ολάνοιχτο χωρίς μυστικά. 

 

 

Ηταν ο τρόπος που ζούσαμε. Ετσι μεγάλωσα και έτσι νοιώθω ακόμα μέσα μου σαν να συνεχίζω κάτι, που ξεκινάει από αυτές τις παρωχημένες μνήμες και φτάνει ως τα θέατρα που μπαινοβγαίνω. Συχνά, όταν θυμηθώ μιά λεπτομέρεια το ένα φέρνει το άλλο και ξαναέρχονται όλα μπροστά μου. Οι ήχοι, τα χρώματα, τα χέρια, τα γέλια, οι αποχωρισμοί, οι σιωπές, τα δάκρυα, τα φιλιά, τα πένθη, τα πρόσωπα, μέχρι που πέρασαν τα χρόνια και χάθηκαν όλα. Ανοιξε η πρώτη γούβα, μετά η άλλη, η άλλη, δεν έμεινε κανείς, πέθαναν όλοι με γαλήνη σε αγαπημένες αγκαλιές, βούλιαξε και το σπίτι, ερημιά, φτάσανε και οι τουρίστες, χτιστήκανε τα περιβόλια, γέμισε η Κρήτη ξενοδοχεία, αξιοποιηθήκαμε.

 

 

 

Χρόνια τώρα κάθε φορά που καταπιάνομαι με μια θεατρική παράσταση, ξέρω καλά που να τρέξω να ανασύρω ένα συναισθηματικά ουσιώδες στοιχείο σαν σημείο εκκίνησης αλλά και τρόπους, επεξεργασίες και τεχνικές που εφαρμόζω ακόμα. Νομίζω μέσα μου, σε μια σειρά εμπειριών και διδαγμάτων, που είναι για μένα τα ανεξίτηλα ίχνη μιας εξαιρετικά πλούσιας ζωής που έζησα κοντά σαυτούς τους ανθρώπους, έτσι όπως όλοι μας πρέπει να εννοούμε τον αληθινό πλούτο. 

 

 

Νομίζω πως οι απέραντοι κύκλοι της ανθρώπινης σκέψης θα επανέρχονται και πάντα εμείς θα μένουμε εκστατικοί μπροστά στα μεγαλοπρεπή της επιτεύγματα. Γιατί μόνο μαυτή την έννοια, τίποτα δεν πεθαίνει και τίποτα δεν χάνεται. Απλώς συνεχίζουμε.

Η ομιλία που έγινε σχετικά με το θέατρο και τη λαϊκή παράδοση στο λύκειο των Ελληνίδων στις 13 Μαϊου 2014

 — μαζί με Eva Secha

 

Βράκα εννιά πήχες - Του Χρύσανθου Αγγελάκη

Ένα ντοκουμέντο από το Χρύσανθο Αγγελάκη. Η σφαγή στη Βιάννο

ΒΡΑΚΑ ΕΝΝΙΑ ΠΗΧΕΣ

....Κι ήρθε μετά η κατοχή κι΄εσκοτώσανε τσ΄ αθρώπους, 

εκάψανε το χωριό μας κι όλα χωριά, 

εκαήκανε τα σπίθια μας κι ήτανε μέσα τα ρούχα μας και τα προυκιά μας, 

εκαήκανε όλα.

Κι εξεσούφρωσε η γιαγιά μου τη βράκα τση,

μπαμπακερή κάτασπρη, 

ήτανε εννιά πήχες στο μάκρος 

κι από κάτω απ΄τα βυζά ίσαμε στον αστράγαλο φάρδος.

Κι έδωκε μας τσ΄έξε. (μας έδωσε 6 πήχες)

Επόμεινε η γιαγιά με τρεις πήχες βράκα.

Εράψαμε βρακιά και ποκαμισάκια από τη βράκα τση που πόμεινε λειψή, 

ετσά θυμούμαι.

Έκαμε τρία παιδιά, 

το πρώτο δεν έζησε, 

το Μανώλη στ΄ εκτελέσεις τον έθαψε... 

και τη Βαγγελιά και τα κοπέλια τος και τα εγγόνια τους ντάντεψε

κι τ΄αγγόνια τζη πάντρεψε κ΄ είδε και δισέγγονα πολλά. 

Τσα Αγιάς Μαρίνας τση Ψωριαρούς τη μέρα τα μάθια τση έκλεισε με τρεις πήχες βράκα, κάτασπρη, 

μ’ όλα τση τα δόντια κί όλα τση τα δισέγγονα.

"αφήγηση της μάνας μου σε μαγνητόφωνο"

 

Το φαράγγι του Αγίου Φανουρίου στον ποταμό Απόλλωνα στο Βενεράτο

Το Βενεράτο (κάτοικοι 917 το 2001) είναι χωριό της επαρχίας Τεμένους και έδρα του δήμου ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ( στο Νομό Ηρακλείου. Βρίσκεται σε απόσταση 19,8 χιλιομέτρων από την πρωτεύουσα. Οι κάτοικοι ασχολούνται κυρίως με τη γεωργία .

Στο Βενεράτο (20 χιλμ. από Ηράκλειο) υπάρχει παράκαμψη προς τ' αριστερά που οδηγεί στην παλιά γυναικεία Μονή της Παλιανής,  ένα από τα αρχαιότερα μοναστήρια του νησιού.

Η μονή είναι κτισμένη σε ένα ύψωμα. Η περιοχή έχει θαυμάσια θέα και βρίσκεται, πάνω από το  φαράγγι του Αγ. Φανουρίου, δίπλα στον ποταμό Απόλλωνα (διατήρησε το όνομα του από γενιά σε γενιά) και κοντά σε λαξευτά πατητήρια ιδιαίτερης πολιτισμικής αξίας. 

Η περιοχή γύρω από τη Μονή Παλιανής διασώζει στοιχεία που μας επιτρέπουν να τη χαρακτηρίσουμε σήμερα ως πανάρχαια θρησκευτική - λατρευτική κοιτίδα. Εκτός από την ίδια τη μονή, που υπήρχε από την πρώτη βυζαντινή περίοδο, διασώζονται μοναστι­κές μνήμες, θρύλοι για παλιούς ασκητές,.

Επόμενος σταθμός της διαδρομής μας είναι η επίσκεψη στο φαράγγι του Αγ. Φανουρίου.  Για να φτάσουμε σε αυτό, περνάμε μέσα από τις παλιές συνοικίες του  Βενεράτου και κατηφορίζουμε στην κοιλάδα του Απόλλωνα.  Το φαράγγι του Αγίου Φανουρίου σχηματίζεται ανάμεσα στο χωριό Βενεράτο, και την Μονή Παλιανής. Δεξιά μας , μέσα στη ρεματιά, υπάρχει παλιός πέτρινος νερόμυλος εγκαταλειμμένος στη φθορά του χρόνου. Εκεί μέσα στην άγρια φύση,  βλέπουμε το ναίσκο του Αγίου Φανουρίου να φωλιάζει στα κυρτά χαράκια. Η τελευταία ανακαίνιση αποστέρησε το ναό από την παλιά γραφικότητα του, τότε που η οροφή ακουμπούσε στην κοιλότητα του βράχου.

Το φαράγγι διασχίζει ο ποταμός Απόλλωνας. 

Πολύ κοντά στο ναό υπάρχει πηγή με αρκετό νερό που σήμερα χρησιμοποιείται για την ύδρευση του χωριού Βενεράτο. Η αρχαιότερη μαρτυρία για την περιοχή του Αγίου Φανουρίου, προέρχεται από τουρκικό έγγραφο του 1673, λίγα μόλις χρόνια με­τά την ολοκλήρωση της κατάληψης της Κρήτης. Τότε λειτουργού­σαν υδρόμυλοι στην περιοχή αυτή. Η βλάστηση είναι αρκετά πλούσια. Το φαράγγι είναι μικρό περίπου 200  μέτρα μήκος.

Tο υψηλότερο σημείο, υπολογίζεται στα  25 μέτρα, και το πιο στενό του σημείο είναι γύρω στους 60 πόντους.

Το φαράγγι ουσιαστικά τελειώνει στο πιο στενό του σημείο που ονομάζεται κουρούπι, εκεί διακρίνεται μια φυσική μικρή υδατοδεξαμενή  (ένας βαθύς «κόλιμπος»). 

Λίγο πιο μέσα υπάρχει μια βαθιά μεγάλη κοιλότητα μέσα στον βράχο, που οι ντόπιοι ονομάζουν  « Γρα σπηλιάρα». Στην οροφή της φωλιάζουν αγριοπερίστερα, είναι δροσερή και κάποιες φορές θα πρέπει το ποτάμι να μπαίνει μέσα. 

Η θέση αυτή σύμφωνα με μαρτυρίες χρησίμευε ως καταφύγιο.

 Επί τουρκοκρατίας και στην Γερμανική κατοχή 1940 έως 1944 το μέρος αυτό χρησίμευε ως καταφύγιο, οι γηραιότερη στο βενεράτο λένε ότι κάποτε έμαθαν οι Τούρκοι την κρυψώνα από προδοσία, πήγαν και κατάσφαξαν όσους βρήκαν εκεί.

Επειδή το φαράγγι είναι αρκετά στενό και με απόκρημνες πλαγιές που χαρακτηρίζονται από πολλές αρνητικές κλήσεις, δεν συνιστούμε τη διάβαση του. Επιστρέφουμε από τον ίδιο δρόμο συναντώντας την Μονή της Θεοτόκου -σώζεται μόνο ένας μικρός ναός-.   Δεν γνωρίζουμε πότε χτίστη­κε, αν όμως ληφθεί όμως υπ'  όψιν το ότι κατά το 1754 ήταν ήδη ετοιμόρ­ροπη, θα πρέπει να υποθέσουμε ότι λειτουργούσε κατά τα τελευ­ταία χρόνια της Ενετοκρατίας. 

Το φαράγγι έχει ύψος περίπου 25 μέτρα, και το πιο στενό του σημείο είναι περίπου 60 πόντους, είναι εξαιρετικά επιβλητικό και έχει άγρια ομορφιά, αυτό το λέω εγώ που έχω πάει σε πολλά φαράγγια, είναι ένα παραδεισένιο μέρος που συνδυάζει τον βράχο το νερό και τα δέντρα καταπληκτικά.

  Το φαράγγι αυτό από γεωλογικής άποψης είναι ένα από τα πολλά επιφανειακά σεισμικά ρήγματα, ελπίζω ανενεργό, για αυτό υπάρχουν μεταγενέστερες εμφανής πτώσης βράχων οι οποίοι σε αναγκάζουν να χρησιμοποίησης και τα χέρια για λίγη αναρρίχηση προκειμένου να το διασχίσεις.

  Επειδή το φαράγγι είναι στενό και με απόκρημνες πλαγιές που έχουν και πολλές αρνητικές κλήσης, είναι απαραίτητο το κράνος, καθώς όλο και κάποια αίγα η πουλί θα ρίξουν μερικές πέτρες.

  Είναι γεμάτο πλατάνια, ακούς τα πουλιά τα πρόβατα που βελάζουν, το νερό που τρέχει αν είναι καλοκαίρι τα έντομα, και έχεις την εντύπωση ότι είσαι πολύ μακριά από την σύγχρονη κοινωνία των ανθρώπων, ενώ αυτή είναι λίγες εκατοντάδες μέτρα πιο πέρα.

  40 χρόνια πριν οι αγρότες έπιναν νερό από τον ποταμό, πότιζαν τα περιβόλια τους, το νερό του ποταμού φιλοξενούσε όλα εκείνα τα ήδη ζωής ενός ποταμού, δηλαδή χελώνες χέλια καβρούς και άλλα, τώρα τίποτα από αυτά δεν συμβαίνει.

Το Κουρούπι, είναι μια τοποθεσία μέσα στο φαράγγι, το συναντάμε περίπου 80  μέτρα πιο κάτω από την Γρά σπηλιάρα, είναι ένα επιβλητικό μέρος με τα τοιχώματα του φαραγγιού να υψώνονται και σχεδόν να ενώνονται, το νερό από εκεί γκρεμίζετε απότομα σχηματίζοντας μικρούς καταρράχτες ενώ το βρούχος του νερού σε εμποδίζει να ακούσεις κάτι άλλο, δεξιά υπάρχει ένα σχίσιμο στο βράχο που ίσα χωράει έναν Άνθρωπο, έχει μήκος περίπου 20  μέτρα, σε οδηγεί πίσω από τον βράχο, και είναι αδιέξοδο γιατί συναντάμε ένα μικρό γκρεμό 7  μέτρων