Ο Χόνδρος είναι χωριό του Νομού Ηρακλείου στο Δήμο Βιάννου και ομώνυμο δημοτικό διαμέρισμα στη φερώνυμη επαρχία. Με βάση την απογραφή του 2001 έχει 163 κατοίκους. Η απόστασή του από το Ηράκλειο είναι γύρω στα 64 χιλιόμετρα.
Οι κάτοικοι ασχολούνται κυρίως με την ελαιοκομία και με την καλλιέργεια πρώιμων κηπευτικών στην παράλια ζώνη. Κεντρικός ναός είναι του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου. Στο Χόνδρο υπάρχει Δημοτικό Σχολείο.
Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του Χόνδρου είναι το μεγάλο μήκος των ακτών του, που ξεκινούν από τον παραλιακό οικισμό του, το Καστρί και καταλήγουν στην παραλία Δέρματος όπου βρίσκεται και ο μικρός βιότοπος του Αναποδάρη ποταμού.
Σε όλη την έκταση του χωριού υπάρχουν γραφικά εκκλησάκια του 14ου αιώνα, όπως του Αγίου Θεοδώρου (μεταξύ Χόνδρου και Αποστολιανού) με βυζαντινές τοιχογραφίες, όπου βρίσκεται σήμερα και το κοιμητήριο.
Επίσης, συναντούμε τις εκκλησίες του Αγίου Φανουρίου, του Αγίου Αντωνίου, η οποία ξανακτίστηκε πρόσφατα λόγω του ότι είχε ερειπωθεί, του πρόσφατα ανακαινισμένου Αγίου Νικολάου καθώς επίσης και του Αγίου Ιωάννου στην ανατολική όχθη των εκβολών του Αναποδάρη, από το οποίο διασώζονται ερείπια.
Σε έναν καταπράσινο τόπο, ο Χόνδρος αποτέλεσε από την Εποχή του Χαλκού σημείο έλξης για τους εκάστοτε πληθυσμούς που πέρασαν από αυτόν.
Το Δημοτικό διαμέρισμα του Χόνδρου έχει συνολικά 527 κατοίκους και αποτελείται από 5 οικισμούς, συμπεριλαμβανομένης της έδρας.
Οι οικισμοί, συνοδευόμενοι από τον πληθυσμό τους το 2001, είναι:
Ο Χόνδρος [ 163 ], έδρα
Ο Άγιος Ιωάννης [ 38 ]
Η Δέρματος [ 18 ]
Η πιο έγκυρη άποψη είναι ότι το όνομα του χωριού οφείλεται στο χοντροαλεσμένο σιτάρι από το οποίο παρασκευάζεται ο περίφημος ξινόχοντρος ή χόντρος ή τραχανάς, το οποίο και σήμερα αποτελεί ένα συστατικό της καλής και παραδοσιακής κρητικής κουζίνας.
Για την ονομασία του χωριού, μία ακόμη εκδοχή κάνει λόγο για έναν αγά που ζούσε εκεί (παραφθορά της λέξης Άρχοντας) και ο οποίος διένειμε στα τέσσερα παιδιά του την περιουσία που είχε στην ευρύτερη έκταση του σημερινού οικισμού. Από τα ονόματα των παιδιών του, πήραν και τα ονόματά τους οι σημερινές συνοικίες του χωριού.
Σε ύψωμα κοντά στο χωριό βρέθηκαν τάφοι με πρωτομινωικά αγγεία και στη θέση Ξυναχλάδα βρέθηκε οίκημα των Υστερομινωικών χρόνων. Διασώζεται η είσοδος του περιβόλου και βρέθηκαν πολλά είδη κεραμικής τέχνης. Ο οικισμός καταστράφηκε κατά τη δεύτερη Υστερομινωική Περίοδο για άγνωστο λόγο.
Στη θέση Ρουσές ανασκάφηκε μικρό αγροτικό ιερό και διαπιστώθηκε η ύπαρξη εκτεταμένου συνοικισμού. Το 1960 αποκαλύφθηκε στη θέση Κεφάλι Λαζανά μεγάλη αγρέπαυλη του 1600 π.Χ., η οποία πιθανότατα καταστράφηκε από σεισμό. Στα νοτιοδυτικά του Χόνδρου και συγκεκριμένα στη θέση Τούρκισσα βρισκόταν προφανώς ο κύριος μινωικός συνοικισμός κατά τους νεοανακτορικούς χρόνους.
Στη απογραφή του Καστροφύλακα (Κ96) το χωριό αναφέρεται με το όνομα Condro και με 278 κατοίκους. Επί Τουρκοκρατίας, ο Χόνδρος μετατράπηκε σε τουρκοχώρι (το χωριό της περιοχής με το μεγαλύτερο τουρκικό πληθυσμό). Στο σημείο αυτό εγκαταστάθηκαν αγάδες, εξαιτίας του ιδιαίτερα γόνιμου εδάφους.
Το χωριό δέχτηκε την πρόκληση πολλών επιδρομέων και οι κάτοικοί του αναγκάστηκαν να βρουν καταφύγιο σε σπηλιές, όπως στην περιοχή του Βορνό ή Λατσίδα, στο σπήλαιο του Ληστή, της Πανόγλας στη θέση Βουκολά, του Κάστελου, της Παπαδιάς στη θέση Ανεμόμαχα, της Σπηλιάρας και του Βαρδή.
Την περίοδο της Κατοχής από τους Ναζί (1941-44) ο Χόνδρος θρήνησε 9 θύματα
