Επίσκεψη στην Αλφά του δήμου Μυλοποτάμου

 Η Αλφά είναι χωριό και έδρα ομώνυμης κοινότητος του Δήμου Μυλοποτάμου στην Περιφερειακή Ενότητα Ρεθύμνης της Κρήτηςσε υψόμετρο 192 μέτρα.

Η Αλφά και απέχει 24 χλμ. Α. από το Ρέθυμνο και 5 χλμ Δ.-ΝΔ. από το Πέραμα (έδρα του δήμου). Σύμφωνα με την απογραφή του 2011 έχει 319 κατοίκους. 

Στην τοπική κοινότητα Αλφάς ανήκουν επίσης και οι οικισμοί Καλλέργος και Σκορδίλο (ή Σκορδίλω). Παλαιότερα αναφέρεται ότι αποτελούνταν από δύο οικισμούς, την Άνω και την Κάτω Αλφά, όπως αναγράφει και ο Φραντσέσκο Μπαρότσι (Francesco Barozzi, P27V), ενώ στον "Καστροφύλακα" (K173) αναφέρεται ως "Alfa" με 113 κατοίκους το 1583.

Oι κάτοικοι ασχολούνται κυρίως με τις οικοδομικές εργασίες (κυρίως χτίσιμο πέτρας), την ελαιοκαλλιέργεια, την αμπελοκαλλιέργεια και την παραγωγή κρασιών. 

Στην Αλφά υπάρχουν 10 εκκλησίες, νηπιαγωγείο, βρεφονηπιακός σταθμός, διθέσιο δημοτικό σχολείο, παιδική χαρά, ενώ το 2013 εγκαινιάστηκαν το γήπεδο της τοπικής ομάδας ΠΑΟ Αλφάς «Γιάννης Δάνδολος» και το πνευματικό κέντρο του χωριού «Εμμανουήλ Ε. Παπαδάκης»

Η Αλφά είναι γνωστή για το χαρακτηριστικό πέτρωμα της περιοχής (μαργαϊκός ασβεστόλιθος), το οποίο χρησιμοποιείται σε ολόκληρη την επαρχία Μυλοποτάμου ως οικοδομικό υλικό, καθώς αρχικά είναι σχετικά μαλακό και υφίσταται εύκολη επεξεργασία, αλλά με την πάροδο του χρόνου σκληραίνει. 

Το οικοδομικό αυτό υλικό έχει λάβει την ονομασία του από το όνομα του χωριού και είναι γνωστό ως "αλφόπετρα" ή "πέτρα της Αλφάς". Πολλά από τα κτίσματα της περιοχής έχουν λιθοδομή κατασκευασμένη από αλφόπετρα, μεταξύ των οποίων και το δημοτικό σχολείο στο Σκορδίλω, κατασκευής 1884, το οποίο έχει εγκαταλειφθεί από τη δεκαετία του 1950 αλλά έχει κηρυχτεί διατηρητέο μνημείο.

Σχετικά πρόσφατα και με την ευκαιρία της διαμόρφωσης του δρόμου Αλφάς - αρχαίας Ελεύθερνας, ανακαλύφθηκαν και ανασκάφηκαν 128 τάφοι που ανήκαν στο βόρειο τμήμα του νεκροταφείου της αρχαίας Ελεύθερνας. 

Οι τάφοι αυτοί είναι λαξευμένοι στο χαρακτηριστικό πέτρωμα της περιοχής (αλφόπετρα) και περιείχαν κτερίσματα, όπως πήλινα αγγεία και χρυσά επιστόμια. Στην περιοχή έχει, επίσης, εντοπιστεί και ρωμαϊκό κτίσμα λουτρών της ύστερης αρχαιότητας

Στην Αλφά γεννήθηκε και ανατράφηκε ο φημισμένος λυράρης Κώστας Μουντάκης (1926-1991) και ο επίσης φημισμένος λυράρης και μαντιναδολόγος Γιάννης Δάνδολος

Ως οικισμός αναφέρεται επίσημα το 1925, με την παλιά του ονομασία Αλφάς, στο ΦΕΚ 27Α - 31/01/1925 να ορίζεται έδρα της ομώνυμης νεοϊδρυθείσας κοινότητας.Σύμφωνα με το πρόγραμμα Καλλικράτης και το πρόγραμμα Κλεισθένης Ι μαζί με τους οικισμούς Καλλέργος και Σκορδίλο αποτελούν την κοινότητα Αλφά που υπάγεται στη δημοτική ενότητα Γεροποτάμου του δήμου Μυλοποτάμου και σύμφωνα με την απογραφή 2011 έχει 319 κατοίκους.

Eκδρομή στον Καταρράκτη και το Φαράγγι Πεταλούδων με τους δρόμους ζωής

  Eκδρομή – Καταρράκτης & Φαράγγι Ορεινό

(το φαράγγι με τις Κόκκινες πεταλούδες).

Από το χωριό Ορεινό (Ορνό για τους κατοίκους) που βρίσκεται μεταξύ Ιεράπετρας και Σητείας θα ξεκινήσουμε την κατάβαση του ομώνυμου φαραγγιού προς το παραθαλάσσιο δασάκι του Κουτσουρά.

Η πορεία χαρακτηρίζεται ως φυσιολατρική, αφού πέρα από τις πανέμορφες κόκκινες πεταλούδες που ίσως συναντήσουμε και στις οποίες οφείλει τη δεύτερη ονομασία του το φαράγγι, η ευρύτερη περιοχή διατηρεί για κάποιους μήνες ροή νερών και οι εποχιακοί καταρράκτες που σχηματίζονται ξενίζουν τον επισκέπτη.

Σε αρκετά σημεία το φαράγγι είναι δασωμένο.

Σε μία από τις ωραιότερες παραλίες της Νότιας Κρήτης με δροσερά πεντακάθαρα νερά θα είναι η κατάληξη της εκδρομής μας, με ελεύθερο χρόνο για φαγητό και χαλάρωση.

Ώρες πορείας 03:30 – 04:00 Β.Δ. 1+

Αναχώρηση από τον χώρο της Λαϊκής αγοράς του Σαββάτου (Αγία Άννα) στις 07:30, Ημέρα Κυριακή 18/06/2023.

Πληροφορίες - Δηλώσεις συμμετοχής ΜΟΝΟ στα : 2816007430 & 6947504650. Με φυσική παρουσία μας βρίσκετε εδώ.

Ώρες επικοινωνίας Δευτέρα – Παρασκευή 09:00-14:00 & 18:00-21:00.

Η κράτηση σας οριστικοποιείται με την εξόφληση της συμμετοχής σας.

Θυμίζουμε ότι ακυρώσεις θέσεων γίνονται μέχρι Σάββατο μεσημέρι. Σε περίπτωση μη εμφάνισης, το δηλωμένο μέλος είναι υπόχρεο στην καταβολή της συμμετοχής του.

Ενημερωθείτε για τις δραστηριότητες μας από το site μας www.dromoizois.gr

Το παραπάνω πρόγραμμα είναι ενδεικτικό και ενδέχεται να τροποποιηθεί χωρίς προειδοποίηση εάν κριθεί απαραίτητο για την καλύτερη διεξαγωγή της εκδρομής.

Σημ 1. Κρατάμε μαγιό θα χρειαστεί.

Σημ 2. Στα φαράγγια μέσα (και όχι μόνο), η ευγένεια και η καλή συμπεριφορά, εκτός από πολιτισμός , είναι και ασφάλεια!!

Σημ 3. Κρατάμε γυαλιά ηλίου και καπέλο. Μας προστατεύουν..πολλαπλώς

Eκδρομή στον Καταρράκτης και το Φαράγγι Πεταλούδων με τους δρόμους ζωής

Το Γεράνι Ώς Τρόπος Άντλησης Νερού

 

Πριν την εισαγωγή των αντλητικών ανεμόμυλων, η άντληση του νερού γινόταν με άλλες τεχνικές όπως το γεράνι, το βίντσι, ο σακιές, που η χρήση τους είναι κοπιαστική και όχι ιδιαίτερα αποδοτική.

To Γεράνι (ζυγοσταθμική δοκός  δ’ αντιβάρου) είναι ένας αρκετά διαδομένος ξύλινος μηχανισμός με Αιγυπτιακή προέλευση, που στην αρχαιότητα το έλεγαν κηλώνειον ή  ιμόνιον. 

Στηρίζεται στο φυσικό νόμο της βαρύτητας. Αποτελείται από ένα χοντρό ξύλινο κορμό δέντρου που είναι στερεωμένος στο έδαφος σε κατάλληλη απόσταση από το πηγάδι και η κορυφή του απολήγει σε διχάλα με δυο σκέλη(σχήμα V). 

Πάνω σε αυτό το V, προσαρμοζόταν με μια σιδερένια περόνη, ένα μακρύ και λεπτότερο ξύλο(αντένα), με διπλάσιο περίπου μήκος από ότι ο κορμός. 

Σε πολλές περιπτώσεις η αντένα αποτελούνταν από δύο κομμάτια ξύλου που ενώνονται μεταξύ τους. Στο κάτω άκρο της αντένας προσαρμόζεται μια βαριά πέτρα που φέρει μια τρύπα (ντοντόνα) και στο άλλο άκρο ήταν δεμένη η βουρλιά, ένα χοντρό σχοινί εγχώριας κατασκευής από την Ιεράπετρα όπου εκεί υπήρχε εγχώρια  βιοτεχνία της βουρλιάς. 

Το βάρος της πέτρας πρέπει να είναι λίγο μεγαλύτερο από το βάρος του δοχείου με νερό που χρησιμοποιείται ενώ το σχοινί  πρέπει να είναι μακρύ, ανάλογα με το βάθος του πηγαδιού. Στο άλλο άκρο του σχοινιού δένεται το δοχείο για την άντληση του νερού (ντενέκα) που είναι κατάλληλα διασκευασμένη με ένα ξύλο στη κορφή. Ο εργάτης κατέβαλε δύναμη για να κατεβάσει την αντένα  και να  γεμίσει με νερό το δοχείο. 

Η ανάσυρση όμως του νερού γινόταν ποιο άνετα, γιατί εξαιτίας του βάρους της πέτρας, ανασηκωνόταν η αντένα και επανερχόταν στη θέση της, παρασύροντας προς τα πάνω το δοχείο με το νερό. 

Αυτό γινόταν κατά επανάληψη, αρκετές φορές, ανάλογα με πόσο νερό χρειαζόταν ο αγρότης,  με  μια διαδικασία επίπονη, κουραστική και όχι ιδιαίτερα αποδοτική.

Ένα άλλο μεταγενέστερο μέσο άντλησης ήταν το βίντσι ή σβήγα. Ήταν ένας απλός μηχανισμός, που αποτελούνταν από ένα χοντρό κύλινδρο, που διαπερνούσε από το κέντρο του ένα σιδερένιος άξονας και στις άκρες του ήταν κατάλληλα λυγισμένος  ώστε να μπορεί ο εργάτης να τον περιστρέψει. 

Ο άξονας αυτός στηριζόταν σε ειδικά διαμορφωμένα υποστυλώματα από ξύλο που είχαν σχήμα χιαστεί.  Όλος ο μηχανισμός ήταν τοποθετημένος πάνω από το στόμιο του πηγαδιού. 

Το σχοινί τυλιγόταν ή ξετυλιγόταν γύρω από τον περιστρεφόμενο κύλινδρο, ανάλογα με την φορά που γυρνούσε ο άνθρωπος τον άξονα περιστροφής του κυλίνδρου. Πολλές φορές χρειαζόταν και δυο άτομα για να δουλέψει το σύστημα , ο ένας γύριζε τον κύλινδρο και ο άλλος τον κουβά με το νερό.

Ο σακιές ή (μαγγανοπήγαδο), ήταν ένας ποιο εξελιγμένος αντλητικός μηχανισμός, ανατολικής καταγωγής , όχι όμως πολύ γενικευμένης χρήσης,  ο τρόπος λειτουργιάς του ήταν λίγο περίπλοκος. Η περιστροφή του μηχανισμού του γινόταν από ένα υποζύγιο, που περπατούσε κυκλικά έλκοντας το ξύλο του σακιέ, όπως συνέβαινε στις φάμπρικες. 

Η κίνηση της τροχαλίας του σακιέ μεταδιδόταν σε ένα σύστημα μικρών κουβάδων  που γέμιζαν με νερό από το πηγάδι και όταν έφταναν στο στόμιο του πηγαδιού άδειαζαν και συνέχιζαν την κυκλική πορεία τους για να ξαναγεμίσουν με νερό. Και σε αυτό το αντλητικο μέσο η απόδοση του ήταν χαμηλή, παρουσίαζε πολλές ζημιές και επιπλέον χρειαζόταν και ένα ζώο για την περιστροφή του μηχανισμού.

Επίσης σε μερικές περιπτώσεις είχαμε την άντληση του νερού από μια σκέτη αναρροφητική αντλία που λειτουργούσε με το χέρι και ονομαζόταν χεραγώνι. Αργότερα αυτή η αντλία χρησιμοποιήθηκε  και στους ανεμόμυλους. 

Όσοι δεν διέθεταν τέτοιους μηχανισμούς άντλησης,  ανέσυραν το νερό από τα πηγάδια μόνο μια ντενέκα, που χώραγε δεκαοκτώ οκάδες (23 κιλά) περίπου και με τη βουρλιά, το χοντρό αυτό σχοινί κάνοντας του μερικούς  κόμπους κατά μήκος, ώστε να μην γλιστάρει κατά την ανέλιξη του από το πηγάδι. 

Για την άντληση του νερού τραβούσαν την βουρλιά, ‘’γροθιά-γροθιά’’, μια επίπονη προσπάθεια με αποτέλεσμα πολλές φορές να ματώνουν τα χέρια τους. Από τα παλαιά μέσα άντλησης  αυτό που χρησιμοποιούταν περισσότερο ήταν το γεράνι, τα υπόλοιπα είχαν ακόμα λιγότερη έως μηδαμινή εφαρμογή στο Οροπέδιο.

Όλα όμως όσα είχαν χρησιμοποιηθεί πριν από τον ανεμόμυλου ήταν χαμηλής απόδοσης και κύριος ήταν πολύ κοπιαστικά. Γιαυτό και ο κάμπος δεν γνώρισε ανάπτυξη και έμεινε ακαλλιέργητος για πολλά χρόνια.

https://sites.google.com/site/aiolikoparkotontheon/palaioi-tropoi-antleses

ΦΩΤ - deredakis.blogspot.com  / kithiraikanea.blogspot.com 

Σας Προτείνουμε Το Βιβλίο ( Το Κρητικό Δημοτικό Τραγούδι Στο Κουσέ )

 

Σε μια εποχή που οι έννοιες της παράδοσης και του λαϊκού πολιτισμού τείνουν να ισοπεδωθούν από τη λαίλαπα του ακραίου τοπικισμού και της διαστρέβλωσης χάριν της προσωπικής ή της κακώς νοούμενης τοπικής προβολής, η έκδοση από τον Πολιτιστικό Σύλλογο ενός μικρού χωριού της Μεσαράς, του Κουσέ, του οποίου η προσφορά του στην ιστορία του τόπου είναι αντιστρόφως ανάλογη του μεγέθους του, δεν μπορεί να περάσει απαρατήρητη και ασχολίαστη. 

Ζώντας σε μια ανιστόρητη εποχή, στην οποία κάποιοι τοπικοί φορείς θεωρούν «πολιτισμό» τη δουλική αντιγραφή ξενόφερτων πολιτιστικών εκδηλώσεων, την οργάνωση παρωδιών καρναβαλικών εκδηλώσεων και γιορτών με ανούσιο περιεχόμενο αφιερωμένων στους … χοχλιούς, τη ρακή, τη σταφίδα και άλλα τοπικά εδέσματα, σαν να εξέλειπαν από κάθε χωριό αγωνιστές και ήρωες για να τιμηθούν, απόδειξη ενός πολιτιστικού επαρχιωτισμού, που κάνει την εμφάνισή του μετά τη δεκαετία του 1980, η επιθυμία καταγραφής, διάσωσης και δημοσίευσης πρωτογενούς λαογραφικού υλικού, είναι μια ευχάριστη έκπληξη στα λιμνάζοντα πολιτιστικά νερά της Μεσαράς, που αφορούν στη λαϊκή κρητική παράδοση. 

Με μεγάλη, επομένως, χαρά δέχτηκα την πρόταση του Πολιτιστικού Συλλόγου Κουσέ για την έκδοση των παραδοσιακών τραγουδιών του χωριού, με την πεποίθηση ότι παράδοση δεν είναι μόνο αυτό που παραλάβαμε από τις παλαιότερες γενιές, αλλά και εκείνο που θα παραδώσουμε στις επόμενες.  

Για τούτο ευχαριστώ και από αυτή τη θέση τα μέλη του δ.σ. του Συλλόγου για την τιμή που μου έκαναν να μου εμπιστευθούν αυτό το έργο και ελπίζω η πρωτοβουλία τους να βρει κι άλλους μιμητές, για να διασωθεί ο λαϊκός πολιτισμός στη Μεσαρά, μιας περιοχής που ελάχιστα έχουν καταγραφεί

   «Το κρητικό δημοτικό τραγούδι στον Κουσέ» είναι μια συλλογή δημοτικών τραγουδιών που καταγράφηκαν στον Κουσέ της ιστορικής επαρχίας Καινουργίου του νομού Ηρακλείου. Όπως ρητά δηλώνεται στον τίτλο, δεν πρόκειται για τραγούδια που γράφηκαν στον Κουσέ, αλλά καταγράφηκαν εκεί, και σε καμία περίπτωση δεν διεκδικείται η πατρότητά τους. 

Εξάλλου, όπως φαίνεται και στη βιβλιογραφική αναφορά που προτίθεται σε κάθε τραγούδι, πρόκειται για παγκρήτια τραγούδια, παραλλαγές των οποίων είναι τα δείγματα της συλλογής μας.

   Ο χρόνος καταγραφής του πρωτογενούς υλικού εκτείνεται σε βάθος εξήντα χρόνων, καθώς προέρχεται από διαφορετικές μικρότερες και παλαιότερες συλλογές. Τον αρχικό πυρήνα της συλλογής μας αποτέλεσε η εργασία του νεαρού, τότε (1978), σπουδαστή της Παιδαγωγικής Ακαδημίας Ηρακλείου, σήμερα δασκάλου και διδάκτορος του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, Ζαχαρία Καψαλάκη, ο οποίος κατάγεται από τον Κουσέ και ο οποίος ευχαρίστως την είχε παραχωρήσει στον γράφοντα, πριν από τη γέννηση της ιδέας της συλλογής μας, και για την ευγενική του χειρονομία τον ευχαριστώ ιδιαιτέρως και από αυτή τη θέση. 

Ο Ζαχαρίας Καψαλάκης στη δακτυλογραφημένη συλλογή του είχε καταγράψει αρκετές μαντινάδες και πενήντα τρία τραγούδια, από τα οποία τα τέσσερα από άλλα χωριά του νομού Ηρακλείου (Τυμπάκι, Πόμπια, Δαφνές). Τα υπόλοιπα σαράντα εννιά εντάχθηκαν στην  παρούσα συλλογή με το ονοματεπώνυμο, την ηλικία του πληροφορητή και την ένδειξη (σ. Ζ.Κ) – συλλογή ΖαχαρίαΚαψαλάκη. 

Σ’ αυτά προστέθηκαν σαράντα τρία τραγούδια καταγραμμένα την περίοδο από το φθινόπωρο του 2011 ως την άνοιξη του 2012 από την Κουσανή καλή συνάδελφό μου βιολόγο Msc, Ουρανία Κουτσάκη, ειδικά για την έκδοση της παρούσας συλλογής. 

Τα τραγούδια αυτά παρουσιάζονται με το ονοματεπώνυμο του πληροφορητή, την ηλικία του και την ένδειξη (σ. Ο.Κ) –συλλογή Ουρανίας Κουτσάκη. Σε όσες περιπτώσεις πληροφορήτρια και συλλογέας ταυτίζονται, καταγράφεται το ονοματεπώνυμο και η ηλικίας της, όπως και των άλλων πληροφορητών. Η τρίτη συλλογή ανήκει στον Κουσσανό δάσκαλο Κωστή Κουρτικάκη, ογδονταεφτάχρονο σήμερα, ο οποίος το 1952 σε ηλικία 27 χρόνων κατέγραψε πλήθος πληροφοριών για την παραδοσιακή ζωή στον Κουσέ. Ανάμεσα στο λαογραφικό υλικό του καταγράφονται τραγούδια και μαντινάδες. 

Στη συλλογή μας εντάχθηκαν, εκτός από τις μαντινάδες, οκτώ τραγούδια και εφτά γνωμικές φράσεις με την ένδειξη σ. Κωστή Κουρτικάκη, ετών 87 (2012). Η συλλογή μας ολοκληρώθηκε με την καταγραφή ερανισμένου υλικού από παλαιότερες εκδόσεις, για το οποίο οι συλλογείς αναφέρουν ρητά ως τόπο καταγραφής τον Κουσέ.  Πρόκειται για τρία τραγούδια από το βιβλίο του Θεοχάρη Δετοράκη, 

Ανέκδοτα δημοτικά τραγούδια της Κρήτης, Ηράκλειον 1976 και δύο από τη λαογραφική συλλογή της Ευαγγελίας Λαμπιθιανάκη-Παπαδάκη,Λαογραφία Κρήτης, Ηράκλειο 1982.  Ερανισμένο υλικό αποτελούν και οι μαντινάδες για τον κλήδονα από το βιβλίο του γράφοντος Δημοτικά τραγούδια στη Μεσαρά, εκδ. Αντίλαλος  2007

   Στη μεταγραφή των τραγουδιών από τις χειρόγραφες, δακτυλογραφημένες ή έντυπες συλλογές διατηρήθηκε αυτούσια η μορφή της καταγραφής τους από τους πρώτους συλλογείς. 

Οι όποιες παρεμβάσεις μας αφορούν στον ορθογραφικό επανέλεγχο και όχι στην φωνητική απόδοση. Ιδιαίτερη προσπάθεια για την ακριβή φωνητική απόδοση έγινε από την Ουρανία Κουτσάκη, η οποία προσπάθησε και απέδωσε την ντοπιολαλιά των πληροφορητών της. Μια προσεκτική ματιά αποκαλύπτει τη φθίνουσα πορεία των κρητισμών και την κυριαρχία της κοινής ελληνικής στη γλώσσα των κατοίκων, αποτέλεσμα του εξαστισμού της περιφέρειας. Οι κρητισμοί διατηρούνται, κυρίως, στις περιπτώσεις που το επιβάλει η μετρική.

   Τα τραγούδια και οι μαντινάδες ταξινομήθηκαν ανάλογα με το περιεχόμενό τους. Όπως φαίνεται από την ταξινόμηση, καλύπτουν όλο σχεδόν το φάσμα της δημοτικής ποίησης, από τα αρχαιότερα ακριτικά ως τα σύγχρονα σατιρικά και θρησκευτικά. Το τραγούδι του Νεκρού Αδελφού και της Γυναίκας του Διγενή είναι τα παλαιότερα της συλλογής, ενώ το νεώτερο φαίνεται να είναι  Το τραγούδι της Παναγίας της Καλυβιανής.

Τοπικό χαρακτήρα έχουν μόνο δυο τραγούδια, το μοιρολόι Της αδερφής και το σατιρικό Το κλέψιμο της νύφης, του οποίου η υπόθεση εξελίσσεται στον γειτονικό οικισμό Λήσταρο.

   Η συλλογή αυτή είναι σημαντική αφ’ εαυτής για το πρωτογενές υλικό το ποίο περιέχει, αλλά και για ένα ακόμα λόγο: είναι η νεώτερη καταγραφή πρωτογενούς υλικού που πραγματοποιείται στη Μεσαρά και μπορεί να αποτελέσει απόδειξη του βαθμού  επιβίωσης και χρήσης του παραδοσιακού τραγουδιού

 και λόγου στη σύγχρονη αστικοποιημένη περιφέρεια. Τα συμπεράσματα που απορρέουν από μια τέτοια αξιολόγηση του υλικού μας το καθιστούν αξιόλογο και δικαιολογούν την παρουσία του όχι μόνο ως σημείο αναφοράς για τον Κουσέ και τους Κουσανούς αλλά και για τη λαογραφική βιβλιογραφία γενικότερα.

Ηράκλειο                                                                                       Α.Λ