Ευκαιρία για να διατρανώσουν την αντίθεσή τους στην ιταλική κατοχή (1912-1943) αποτελούσαν οι Απόκριες για τους κατοίκους των νησιών της Δωδεκανήσου.
Στους χαλεπούς εκείνους καιρούς, οι κάτοικοι της Ρόδου και των άλλων νησιών, προσπαθούσαν με κάθε τρόπο να τονίσουν την αντίθεσή τους στην ιταλική κατοχή αλλά και τους ακατάλυτους δεσμούς με τη «μητέρα» Ελλάδα.
Έτσι λοιπόν τις Απόκριες πολλοί τολμηροί νέοι, τόσο στην πόλη, όσο και στα χωριά αψηφώντας τις απαγορεύσεις των Ιταλών ντυνόντουσαν φουστανελάδες, σαν ήρωες του 1821 και τα μικρότερα παιδιά ως ευζωνάκια.
Παρά την έντονη ενόχλησή τους οι Ιταλοί δεν μπορούσαν να απαγορέψουν την συγκεκριμένη αμφίεση, παρά το γεγονός ότι οι φουστανέλες δεν είχαν καμία σχέση με τα ενδύματα των νησιωτών.
Το ίδιο έθιμο υπήρχε και στην Όλυμπο Καρπάθου, ακόμα και την εποχή της τουρκοκρατίας όπου τα πράγματα ήταν ακόμα πιο δύσκολα.
Οι φουστανελάδες, με την κουμπούρα στο σελάχι και το γιαταγάνι ζωσμένο στη μέση, γύριζαν επιδεικτικά σε όλες τις γειτονιές της πόλης, προκαλώντας έντονο ενθουσιασμό στους κατοίκους, που τους καταχειροκροτούσαν.
Μετά την Ενσωμάτωση της Δωδεκανήσου (1947) δεν υπήρχε πλέον λόγος να εμφανίζονται οι φουστανελάδες τις Απόκριες και έτσι σιγά-σιγά η συγκεκριμένη αμφίεση άρχισε να εκλείπει.
Οι απαγορεύσεις της αστυνομίας
Μετά την Ενσωμάτωση της Δωδεκανήσου (το 1947), μπορεί να μην υπήρχε η απαγόρευση για τους φουστανελάδες, υπήρχαν όμως μια σειρά απαγορεύσεις από την αστυνομία, σε μια προσπάθεια να αποφευχθούν τα παρατράγουδα.
Χαρακτηριστική είναι η ανακοίνωση της Αστυνομίας που δημοσιεύτηκε στο φύλλο της 1ης Φεβρουαρίου 1958 της εφημερίδας «Ροδιακή» με τίτλο «Απαγορεύσεις δια της Απόκρεω προς προστασίαν των πολιτών».
Η ανακοίνωση έγραφε τα εξής:
«ΑΠΑΓΟΡΕΥΣΕΙΣ ΔΙΑ ΤΑΣ ΑΠΟΚΡΕΩ ΠΡΟΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΝ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ
Επ' ευκαιρία των εορτών των Απόκρεω, αι οποίαι άρχονται την 2αν Φεβρουαρίου ανεκοινώθη υπό της Αστυνομίας ότι απαγορεύονται:
1) Τα άσεμνα και αηδή θεάματα, ως και θίγουσαι τα δημόσια ήθη εκφράσεις και παραστάσεις
2) Η περιφορά πιθήκων άρκτων και άλλων αγρίων ζώων,
3) Η περιφορά εν καιρώ νυκτός ατόμων μετημφιεσμένων δια ράβδων ή άλλων σκληρών αντικειμένων
4) Η χρησιμοποίησις προσωπίδος εις τας οδούς,
5) Η περιφορά ανά τας οδούς ατόμως γυμνών και βεβαμμένων δια μελανού χρώματος,
6) Η πώλησις πολυχρώμων κομφετί, επτιρεπομένων των μονοχρώμων τοιτούτων,
7) Η πώλησις και χρησιμοποίησις, κομφετί συλλεγομένων εκ των οδών και των δαπέδων,
8) Η εν κλειστοίς χώροις πώλησις και χρήσις σερπαντέν εξ ευγλέκτου χάρτου (η πώλησις σερπαντέν εξ ευφλέκτου χάρτου επιτρέπεται μόνον εις τας οδούς),
9) Η ρίψις εναντίον διαβατών, εντός οικιών ή οχημάτων κηρίνων ωών ή άλλων αντικειμένων, δυναμένων να προξενήσουν σημαντικάς βλάβας ή κηλίδας,
10) Η διακωμώδησις προσώπων ή πραγμάτων της εκκλησίας,
11) Η διακωμώδησις πολιτικών προσώπων ημεδαπών ή άλλοδαπών,
12) Η χρησιμοποίησις κόνεων ή άλλων ενοχλητικών ουσιών».
Οι καμουζέλες
Σε όλα τα νησιά της Δωδεκανήσου τηρείται μέχρι και σήμερα το έθιμο με τις «καμουζέλες» όπως ονομάζονται οι μασκαράδες των Αποκριών.
Μεγάλες παρέες γυρνάνε στους δρόμους και στα σπίτια με μουσική και χορό ξεφαντώνοντας, με ανάλογη ελευθεριότητα, τόσο την Κυριακή των αποκριών όσο και την Καθαρή Δευτέρα.
Ιδιαίτερα ξεχωριστός είναι ο εορτασμός των Αποκριών στο χωριό Αρχάγγελος της Ρόδου, ένα χωριό που κρατά τις παραδόσεις και τα έθιμα από τους περασμένους αιώνες, από γενιά σε γενιά. Το αποκορύφωμα του εορτασμού είναι το σκηνικό της Καθαρής Δευτέρας όπου επικρατούν τα «μουζώματα» και τα «αλευρώματα», παράλληλα με το γλέντι, τις μεταμφιέσεις και τη σάτιρα.
Όλοι οι κάτοικοι του χωριού και οι επισκέπτες είναι υποχρεωτικό να βάψουν μαύρα τα πρόσωπα τους και να κυκλοφορούν έτσι, όλη την διάρκεια της Καθαρής Δευτέρας. Όσοι δεν το κάνουν μόνοι τους υποχρεώνονται να το κάνουν, έστω και με το ζόρι ενώ, την ίδια τύχη έχουν και οι επισκέπτες του χωριού.
Μέρος του εορτασμού είναι και τα «αλευρώματα» στα οποία επιδίδονται μεγάλοι και μικροί κάνοντας ακόμα πιο ξεχωριστό τον εορτασμό της Καθαρής Δευτέρας στο συγκεκριμένο χωριό.
Το έθιμο με τα «μουζώματα» έχει τις ρίζες του αρκετές δεκαετίες πίσω και σύμφωνα με κάποιους λαογράφους είναι κατάλοιπο των Διονυσιακών γιορτών. Όπως εξηγεί ο πρόεδρος του Πολιτιστικού συλλόγου Αρχαγγέλου «Ναίθωνας» Μιχάλης Τσακίρης, τα παλαιότερα χρόνια οι κάτοικοι του χωριού την ημέρα της Καθαρής Δευτέρας ντύνονταν με προβιές από πρόβατα και κατσίκια, που ετοίμαζαν το προηγούμενο χρονικό διάστημα και κάλυπταν τα πρόσωπα τους με πίτουρα και σπασμένο κάρβουνο στο οποίο έριχναν λίγο λάδι. Τώρα, το βάψιμο των προσώπων γίνεται με σύγχρονα μέσα.
Κάρπαθος
Την Καθαρά Δευτέρα στο νησί της Καρπάθου λειτουργεί το Λαϊκό Δικαστήριο Ανήθικων Πράξεων. Κάποιοι κάνουν άσχημες χειρονομίες σε κάποιους άλλους και συλλαμβάνονται από τους Τζαφιέδες (χωροφύλακες) για να οδηγηθούν στο Δικαστήριο, που το αποτελούν οι σεβάσμιοι του νησιού. Μετά τα αυτοσχέδια αστεία και τα γέλια, ακολουθεί τρικούβερτο γλέντι.
Κως
Την Κυριακή της Αποκριάς στην περιοχή γύρω από τον Κέφαλο και την Αντιμάχεια αναβιώνει το έθιμο με τις «καμουζέλες», που κρατάει εδώ και μισό αιώνα στο νησί της Κω.
Οι «καμουζέλες» ή ελαφάκια, στα παλιά τα χρόνια, ήταν μασκαράδες βαμμένοι με κάρβουνα, σκεπασμένοι με «χράμια» (πολύχρωμες υφαντές κουβέρτες) και κραδαίνοντας την «κοκάλα» γύρναγαν στους δρόμους του χωριού πειράζοντας και διασκεδάζοντας τους κατοίκους.
Το έθιμο περιλαμβάνει πλούσια παραδοσιακή μουσική, ευτράπελα, άφθονο ούζο, κρασί και παραδοσιακούς μεζέδες, ενώ αργά το βράδυ γίνεται το κάψιμο του στοιχειού.
Λέρος
Οι Αποκριές γιορτάζονται με τις «καμουζέλες», μασκαράτες, και τους αυτοσχέδιους ποιητές που σκαρώνουν περιπαικτικά στιχάκια τα οποία απαγγέλλουν παιδιά ντυμένα καλογεράκια πηγαίνοντας από σπίτι σε σπίτι.
Το ίδιο έθιμο έχουν επίσης και στη Σύμη αλλά και στα περισσότερα νησιά της Δωδεκανήσου.
