Από τα πρώτα έργα των τούρκων στα Χανιά Κρήτης μετά την επικράτηση τους το 1645, ήταν η μετατροπή των εκκλησιών σε τζαμιά. Ο ναός του Αγίου Νικολάου αναφορικά, μετατράπηκε σε στρατώνα όπου έμενε το Τάγμα των Γενιτσάρων.
Μέρη του ναού χρησιμοποιούταν για τις καθημερινές προσευχές των Τούρκων στρατιωτών και ονομάστηκε «Χιουγκάρ Τζαμισί» δηλαδή (το τζαμί του Ηγεμόνα). Εδώ φυλασσόταν και το ξίφος του τούρκου Δερβίση, που ήταν ο πρώτος που μπήκε μέσα στην πόλη και θεωρούνταν ιερό και θαυματουργό.
Ο μιναρές ξεχωρίζει από τους υπόλοιπους που υπάρχουν στην πόλη των Χανίων γιατί είχε δύο εξώστες (σεριφιέδες). Τα μορφολογικά στοιχεία του συγκεκριμένου μιναρέ, που πρόσφατα αναστηλώθηκε ακολουθούν τη βενετσιάνικη παράδοση.
ΤΟ ΔΕΦΤΕΟΔΑΟ ΤΖΑΜΙ ΣΤΗΝ ΒΑΣΙΛΙΚΗΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΜΑΡΚΟΥ ΣΤΟ ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Η Βασιλική είναι ίσως το παλιότερο μνημείο που έχτισαν οι Βενετοί στον Χάνδακα. Σίγουρα είναι το παλιότερο σωζόμενο, καθώς δημιουργήθηκε το 1239 και ήταν αφιερωμένο στον προστάτης της Βενετίας Άγιο Μάρκο. Μετά την κατάληψη της πόλης από τους Τούρκους μετατράπηκε σε τζαμί, το Δεφτερδάρ Τζαμί, από τον Αχμέτ πασά θησαυροφύλακα (δεφτερδάρ) του κατακτητή του Χάνδακα Κιοπρουλή.
Ξεχωρίζει στο μέσον, και σε δεύτερο πλάνο, ο μιναρές τον οποίο ανήγειραν οι Τούρκοι μετά την κατάληψη της πόλης, το 1669, στη θέση του παλιού κωδωνοστασίου. Λίγο μετά απʼ αυτή την εποχή το κωδωνοστάσιο κατεδαφίστηκε από το δήμο του Ηρακλείου, ως ανάμνηση μιας σκληρής εποχής.
ΤΟ ΤΖΑΜΙ ΣΤΗΝ ΙΕΡΑΠΕΤΡΑ
Χτισμένο στην παλιά πόλη (Κάτω Μερά) περίπου στα τέλη του 19ου αι. όταν, όπως αναφέρεται οι Τούρκοι κατέλαβαν και τροποποίησαν την εκκλησία του Αγίου Ιωάννη
Είναι μεγάλο κτίριο και ακόμη σε πολύ καλή κατάσταση, που φέρει επιγραφή από το Κοράνι σε μαρμάρινη πλάκα στην είσοδο. Ο μιναρές του επισκευάστηκε το 1953 και εποπτεύει ολόκληρη την περιοχή. Ακριβώς απέναντι υπάρχει η Οθωμανική κρήνη που έχει κι αυτή επισκευαστεί.
ΤΟ ΤΖΑΜΙ ΜΕΡΑΤΖΕΣ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ ΤΟΥ ΡΕΘΥΜΝΟΥ
Το κτήριο αυτό αποτελούσε το καθολικό της μονής και ήταν αφιερωμένο στη Παναγία των Αυγουστινιανών "SantaMaria". Η εκκλησία έχει ορθογωνικό σχήμα και στεγάζεται με τρεις μικρούς τρούλους, οι οποίοι αντικατέστησαν την κεραμοσκέπαστη στέγη της βενετικής εκκλησίας.
Το θύρωμα του κτηρίου είναι ένα από τα εντυπωσιακότερα του Ρεθύμνου. Το διπλανό παρεκκλήσι ήταν αφιερωμένο στο Σώμα του Χριστού. Η εκκλησία μετατράπηκε σε τζαμί το 1657 ενώ το παρεκκλήσι του σε οθωμανικό ιεροσπουδαστήριο. Το 1890 προστέθηκε μεγάλος μιναρές με δύο εξώστες από το μηχανικό Γεώργιο Δασκαλάκη και είναι ο ψηλότερος του Ρεθύμνου. Σήμερα, το "τζαμί Νερατζέ", φιλοξενεί το Ωδείο της πόλης.
ΤΟ ΤΖΑΜΙ ΤΟΥ ΒΕΛΙ ΠΑΣΑ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ ΤΟΥ ΡΕΘΥΜΝΟΥ
Το Τζαμί του Βελή Πασά έχει χτιστεί πάνω από μια εκκλησία (Άγιος Ονούφριος) και παρουσιάζει κάποια μοναδικά κατασκευαστικά χαρακτηριστικά.
Το Παλαιοντολογικό Μουσείο Ρεθύμνου στεγάζεται στο Τέμενος Μασταμπά, που χτίστηκε περί τα μέσα του 17ου αιώνα και απεικονίζεται σε χαρτογραφίες περιηγητών. Ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του είναι οι εννέα τρούλοι, τα δεκατρία συνεχόμενα κελιά στη δυτική πλευρά, το Ηγουμενείο και ο Μιναρές, που είναι ο αρχαιότερος της πόλης. Η αυλή και ο κήπος του ήταν κατάφυτοι με καρποφόρα δέντρα και αρωματικά φυτά.
Το 1676 το είχε επισκεφθεί ένας Τούρκος περιηγητής, ο Εβλιά Τσελεμπί, και είχε γράψει για το Τζαμί του Βελή Πασά –το άλλο όνομα για το τζαμί– πως: «Βρίσκεται απέναντι από την Πύλη της πόλης, είναι ένας επίγειος παράδεισος που ανήκε στο Τάγμα των Μπεχτασήδων και αξίζει με το παραπάνω να το επισκεφθεί κανείς»
ΑΡΑΣΤΑ ΤΖΑΜΙ
ΣΤΟ ΗΡΑΚΛΕΙΟ ΤΟΥ ΧΘΕΣ
Η Παναγία της πλατείας (Piazza delle Erbe = πλατεία των δημητριακών = η λαχαναγορά τους) ή Madonnina, βρισκόταν στην αρχή των οδών 1821 και Κατεχάκη. Στους καταλόγους των εκκλησιών του Χάνδακα αναγράφεται άλλοτε ως λατινική και άλλοτε ως ελληνική εκκλησία.
Στην οθωμανική περίοδο μετατράπηκε στο τέμενος Ρεϊσούλ Κιουτάμπ Χατζή Χουσεΐν Εφέντη και μεταγενέστερα ονομάστηκε «Αραστάς» (= Κλειστή Αγορά), από όπου πήρε το όνομα της η περιοχή, γνωστή μέχρι σήμερα σε όλους τους Ηρακλειώτες.
Μετά την ενσωμάτωση της Κρήτης στο ελληνικό κράτος, η Παναγία του Φόρου ανασκευάστηκε ριζικά και χρησιμοποιήθηκε ως κλειστή αγορά. Το 1961, γκρεμίστηκε και στη θέση της κτίστηκε το ξενοδοχείο Ελ Γκρέκο. Στις ανασκαφές που πραγματοποιήθηκαν κατά την κατεδάφιση, κάτω από το μνημείο αποκαλύφθηκε ναός της Β΄ Βυζαντινής περιόδου.
ΤΟ ΤΖΑΜΙ ΤΗΣ ΒΑΛΙΔΕ ΣΟΥΛΤΑΝΑΣ
ΣΤΟ ΗΡΑΚΛΕΙΟ ΤΟΥ ΧΘΕΣ
Στην οθωμανική περίοδο η σημερινή πλατεία Κορνάρου, στην οποία κάποτε δέσποζε το Τζαμί της Βαλιδέ Σουλτάνας και το φιλανθρωπικό σεμπίλι, αποτελούσε ένα σημαντικό χώρο συνάθροισης των μουσουλμάνων, καθώς υπήρχαν τριγύρω αρκετά καφενεία με ναργιλέδες. Στον ίδιο χώρο γιόρταζαν το Ραμαζάνι και τη μεγάλη τριήμερη γιορτή του μπαϊραμιού.
ΑΓΚΕΜΠΟΥΤ ΤΖΑΜΙΣΙ ή ΚΟΥΧΙΑΚΛΙ ΤΖΑΜΙ
ΣΤΟ ΗΡΑΚΛΕΙΟ ΤΟΥ ΧΘΕΣ
Είναι στο σημερινό δρόμο Μάρκου Μουσούρου. Σώζεται σε άριστη κατάσταση. Eίναι από τις αρχαιότερες λατινικές μονές στην Κρήτη. Τα κελιά και οι ξενώνες της μονής βρίσκονταν εκεί που είναι σήμερα ο δρόμος.
Τα τελευταία χρόνια της Βενετοκρατίας είχε εγκαταλειφθεί και παραχωρήθηκε στους Καπουκίνους. Την Τουρκοκρατία δωρήθηκε στο διοικητή του Χάνδακα Αγκεμπούτ Αχμέτ πασάο οποίος τη μετέτρεψε σε τζαμί γνωστό έκτοτε Αγκεμπούτ Τζαμισί ή Κουχιακλί τζαμί, δηλαδή με τόξα-καμάρες.
Το 1922 φιλοξένησε για χρόνια πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία.Ύστερα από την ανταλλαγή των πληθυσμών της συνθήκης της Λωζάνης, περιήλθε στην κυριότητα του Ελληνικού Δημοσίου και εκποιήθηκε ο ναός σαν ένα τούρκικο σπίτι σε ιδιώτη. Αργότερα αγοράστηκε από την Αρχαιολογική Υπηρεσία και αναστηλώθηκε .
ΒΕΖΙΡ ΤΖΑΜΙ
ΣΤΟ ΗΡΑΚΛΕΙΟ ΤΟΥ ΧΘΕΣ
Στη διάρκεια της οθωμανικής περιόδου, ο ναός παραχωρήθηκε στον πορθητή του Χάνδακα Φαζίλ Αχμέτ Κιοπρουλή και μετατράπηκε σε τζαμί -το λεγόμενο Βεζίρ τζαμί- ενώ το κωδωνοστάσιο μετατράπηκε σε μιναρέ.
Κατά την παράδοση του Χάνδακα στους Οθωμανούς, το 1669, όλα τα κειμήλια μεταφέρθηκαν στη Βενετία. Συγκεκριμένα, στον Άγιο Μάρκο της Βενετίας μεταφέρθηκε η Κάρα του Αγίου Τίτου ενώ στην εκκλησία της Σωτηρίας (della Salute) φυλάσσεται ακόμα μέχρι σήμερα η εικόνα της Μεσοπαντίτισσας.
Ο μεγάλος σεισμός του 1856 κατέστρεψε εξ ολοκλήρου το ναό, που κτίστηκε πάλι από την αρχή, σε σχέδια του αρχιτέκτονα Αθ. Μούση.
ΤΖΑΜΙ ΖΟΥΛΦΙΚΑΡ ΑΛΙ
ΣΤΟ ΗΡΑΚΛΕΙΟ ΤΟΥ ΧΘΕΣ
Ο ναός της Σιναϊτικής μονής της Αγίας Αικατερίνης, βορειο-ανατολικά του Αγ. Μηνά, ήταν παλιότερα μετόχι της ομώνυμης Μονής του Σινά, που τον παραχώρησε στο Μητροπολιτικό ναό του Αγίου Μηνά το 1924.
Η μονή της Αγίας Αικατερίνης ιδρύθηκε γύρω στον 10ο μ.Χ. αιώνα, και το κτίριο που σώζεται σήμερα ήταν ο κεντρικός ναός της μονής. Ο ναός χτίστηκε τον 16ο μ.Χ. αιώνα με εμφανείς επιρροές της ενετικής αρχιτεκτονικής.
Μετά το 1669 μετατρέπεται σε τζαμί γνωστό με το όνομα Ζουλφιακάρ Αλί τζαμί.
Ως μουσουλμανικό τέμενος λειτούργησε μέχρι το 1922 όταν οι τελευταίοι μουσουλμάνοι εγκατέλειψαν το Ηράκλειο με την ανταλλαγή πληθυσμών ανάμεσα σε Ελλάδα και Τουρκία.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ - ΑΝΤΩΝΗΣ ΓΕΝΝΑΡΑΚΗΣ
