Δεύτερος αιώνας λειτουργίας παραδοσιακού καφενείου στην Αρχαία Ελεύθερνα

 της Εύας Λαδιά

Είναι κάποιες γωνιές κιβωτός μνήμης που σέβεται και ο χρόνος. Γενιές ολόκληρες αφήνουν, εκεί, κάτι από τη ζωή τους και τη δράση τους. Κι έρχονται οι μεταγενέστεροι να προσκυνούν και να συνεχίζουν με περισσότερη δύναμη την προσπάθεια για να μη χαθεί αυτή η κιβωτός στη λαίλαπα του πανδαμάτορα χρόνου.

 

Μια τέτοια γωνιά που 117 φορές έζησε την αλλαγή των εποχών και οι τοίχοι της έχουν να διηγηθούν στιγμές ξεχωριστές για τη ζωή των θνητών διερχομένων, θα επισκεφθούμε σήμερα.

 

Είναι το καφενείο μπαίνοντας στην Αρχαία Ελεύθερνα στη δεξιά γωνία, που ενώ για μια δεκαετία σχεδόν το γνωρίζουμε και απολαμβάνουμε το φιλόξενο περιβάλλον του, δεν μπορούσαμε να φανταστούμε ότι αποτελεί κι αυτό ένα μνημείο δεμένο με την ιστορία και τις παραδόσεις του χωριού.

 

Αυτή τη φορά δεν μας υποδέχτηκε ο αγαπητός και τόσο δραστήριος Κώστας Παρασύρης πρόεδρος του τοπικού που γνωρίζουμε και η Όλγα του η χρυσοχέρα με τις περίφημες μακαρονάδες, που αρκετές φορές υμνήθηκαν από τις στήλες της κοινωνικής ζωής, η οποία ασχολείται πλέον με τα υψηλότερα καθήκοντα των οικογενειακών υποχρεώσεων.

 

Κάτι διαφορετικό προσέξαμε πριν αναδιπλωθούν οι λεπτομέρειες που προκάλεσαν και το δημοσίευμα.

 

Μας υποδέχτηκε ένας εξαιρετικά ευχάριστος κύριος που αρχικά τον περάσαμε για εκπρόσωπο αρχής. Ένας άνθρωπος που σε κερδίζει με την άνεση εκείνων που έχουν σπουδάσει τις ανθρώπινες σχέσεις.

 

Και πριν προλάβουμε να τον γνωρίσουμε καλύτερα μας χαιρέτισε μια συμπαθέστατη καλοβαλμένη κυρία με την άνεση γραμματέως σε γραφείο υπουργού.

 

Μη μας χρεώσετε υπερβολή και μη θεωρηθεί ότι αδικούμε άλλους. Γιατί επανειλημμένα έχουμε τονίσει το ήθος και την ευγένεια των Πρινιανών σε βαθμό μάλιστα να παρεξηγηθούμε.

 

Αυτό το ζευγάρι όμως δημιουργούσε άθελά του ατμόσφαιρα πρωτεύουσας. Και δικαιωθήκαμε στην πορεία της συζήτησης.

 

Ο κ. Γιώργος Αργυρούδης και η κ. Βάλια Παρασύρη είναι από τους νέους ανθρώπους που άφησαν πίσω τους μια αρκετά βολεμένη ζωή στη Νίκαια του Πειραιά και ήρθαν στην Αρχαία Ελεύθερνα, τόπο καταγωγής της συζύγου για να ξεκινήσουν μια νέα ζωή.

 

Βασικός σκοπός τους, όπως αντιληφθήκαμε, ήταν για να δώσουν συνέχεια στο καφενείο που άρχισε να λειτουργεί αρχές του περασμένου αιώνα, όπως μας ενημερώνει ο εκλεκτός μας κ. Βασίλης Αποστολάκης αντιστράτηγος ε.α της ΕΛ.ΑΣ, εγγονός του ιδρυτή με το αυτό ονοματεπώνυμο.

 

Ένα ταμπλό με φωτογραφίες μας τραβά την προσοχή. Σ' αυτές έχει αποτυπωθεί η ζωή του χωριού σε στιγμές αυτών των 117 χρόνων. Μπορεί να άλλαξαν πολλά όχι όμως η συμπεριφορά, η αρχοντιά και το χαμόγελο των ανθρώπων που τους γνωρίσαμε μέσα από τους μακρινούς απογόνους τους.

Πάνθεον αγωνιστών

 

Ο Βασίλειος Αποστολάκης δεσπόζει στο πανό. Περήφανος πατέρας, αγωνιστής ο ίδιος, που καμάρωνε για τα παιδιά του.

 

Γιος του ο Κωνσταντίνος που αναφέραμε σε προηγούμενα αφιερώματα για τους ήρωες. Να θυμίσουμε ότι πρόκειται για τον γενναίο που τραυματίστηκε σε ώρα μάχης με βλήμα στο κεφάλι, πολεμώντας στην Αλβανία, σώθηκε από θαύμα και κατάφερε με άλλους συμπατριώτες του μετά την κατάρρευση του μετώπου να επιστρέψει στην Κρήτη.

 

Την Τρίτη 20 Μαΐου, με τη έναρξη της Μάχης της Κρήτης, συλλαμβάνεται αιχμάλωτος με άλλους συγγενείς και οδηγείται στο σημείο που είναι σήμερα το αρχοντικό του αξέχαστου Κώστα Μουντάκη. Στήνεται στον τοίχο και δέχεται σφαίρα πάλι στο κεφάλι. Πέφτει αιμόφυρτος και λιποθυμά. Πλησιάζει ένας Γερμανός, τον χτυπάει με το άρβυλό του στην κεφαλή, ο λιπόθυμος τραυματίας δεν αντιδρά, εκλαμβάνεται ως νεκρός και δεν προχωρεί ο Γερμανός σε χαριστική βολή κατά την απάνθρωπη τακτική των Ναζί.

 

Η ώρα είναι περίπου 5 το απόγευμα. Οι Γερμανοί προωθούνται προς Ρέθυμνο, όπου στη θέση Σφακάκι (διασταύρωση προς Ιερά Μονή Αρσανίου) δίδουν μάχη με Αυστραλούς - Νεοζηλανδούς. Μετά από τέσσερις ώρες περίπου συνέρχεται και παίρνει το δρόμο προς το χωριό του ευρισκόμενος σε κακή κατάσταση. Σε κοντινή απόσταση από το σημείο τραυματισμού συναντά τον Κωνσταντίνο Δροσάκη τραυματίας και εκείνος διασωθείς και μαζί έφτασαν την άλλη μέρα το πρωί 21 Μαΐου 1941 στα χωριά τους Ελεύθερνα και Αρχαία Ελεύθερνα (Πρινέ). Για δεύτερη φορά θα σωθεί από θαύμα. Οι άλλοι δύο συγγενείς του Δημήτριος και Κωνσταντίνος Αποστολάκης σκοτώθηκαν από τους Γερμανούς.

 

Κατά τη διάρκεια της Κατοχής ο Κωνσταντίνος Β. Αποστολάκης, οργανώθηκε στην Εθνική Αντίσταση και τιμήθηκε με σχετικό μετάλλιο από την Πολιτεία.

 

Μέρες δόξας του παραδοσιακού καφενείου

 

Αυτό το καφενείο γνώρισε μέρες μεγάλης δόξας. Ποιος μπορεί να ξεχάσει τους επιφανείς καλλιτέχνες διεθνούς εμβέλειας που πέρασαν από εκεί και απόλαυσαν την κρητική κουζίνα;

 

Ο ιδρυτής των «Ρεθεμνιώτικων Νέων» Γιάννης Χαλκιαδάκης με συντροφιά τον Γιώργη Αγγελιδάκη επιδίωκε να βρίσκεται στο χώρο αυτό να σμίγει με τους Νέστορες του χωριού και να θυμούνται τα χρόνια της Αντίστασης.

 

Εδώ έκλαψε από συγκίνηση ο πρώην πρόεδρος της ΕΣΗΕΑ και πρύτανης της δημοσιογραφίας Μανόλης Μαθιουδάκης βλέποντας απέναντι το σπίτι που πέρασε την τελευταία νύχτα της ζωής του ο πατέρας του. Ο μεγάλος αγωνιστής Γιάννης Μαθιουδάκης ο καθηγητής. Είχε δεχθεί την τελευταία φιλοξενία στο χωριό που εύρισκε πάντα ασφαλές καταφύγιο. Και την άλλη μέρα σκοτώθηκε κατά τα γεγονότα που συνέβησαν στη σπηλιά της Γκιουμπράς.

 

Εδώ στο χώρο αυτό συνειδητοποιούσε ο επισκέπτης τον ψυχικό δεσμό που συνδέει τους κατοίκους με την αίσθηση ότι βρίσκεται σε δημογεροντία ακούγοντας τους σεβάσμιους πλέον πρώην προέδρους να ανατρέχουν στα παλιά και στη δράση τους χωρίς να θέλει κανένας να υπερβεί τα όρια προβάλλοντας τον εαυτό του.

 

Ρεσιτάλ παραδοσιακών γεύσεων

 

Κι ενώ κάνουμε την αναδρομή μας στο παρελθόν η κ. Βάλια όλο και καταπιάνεται με παραδοσιακές συνταγές. Πότε πρόλαβε αλήθεια να τις μάθει;

 

Ξεχάσαμε μάλλον πως η εξαίρετη κ. Μαρία Παρασύρη η μητέρα της διδάχτηκε από την γιαγιά Φιλιώ, που έγραψε ιστορία με τη φιλόξενη διάθεσή της όλα τα μυστικά της νοικοκυροσύνης που κάνουν μια γυναίκα ξεχωριστή κι αρχόντισσα. Γυναίκες σαν την Φιλιώ έβγαλαν σίγουρα το νάμι της νοικυράς που «και με το κουτάλι κλώθει».

 

Βλέπουμε σε χρόνο ρεκόρ να στρώνεται τραπέζι παραδοσιακό, ίδιο σαν αυτό που απολαμβάνουν πελάτες ξένης εθνικότητας λίγο πιο πέρα από μας.

 

Γιατί εδώ με την ίδια άνεση που φιλοξενείται ο γνωστός, παίρνει δείγματα παραδοσιακής φιλοξενίας και ο πελάτης. Παρατηρούμε τους ξένους με πόσο ενδιαφέρον κρατάνε τη μπουκιά στο πιρούνι περιεργαζόμενοι το έδεσμα σαν κάτι αξιοθέατο.

Ρωτάμε την κ. Βάλια ποιο από τα πιάτα της θα ξεχωρίσει και μας ζητά να κάνουμε εμείς την αξιολόγηση. Τίποτα πιο δύσκολο. Ποιο να επιλέξεις; Το κοκκινιστό που λιώνει ή το τσιγαριαστό με την αυθεντική συνταγή; Τα χειροποίητα ζυμαρικά βρασμένα στο ζωμό του κρέατος με τον αθότυρο να ξεχειλίζει σκεπάζοντάς τα ή το ραδίκιο που μοιάζει με πίνακα νεκρής φύσης όπως έχει σερβιριστεί στο πιάτο.

 

Σημασία έχει η λεπτομέρεια μας λέει ο κ. Γιώργος Αργυρούδης που περιποιείται με άνεση όλο αυτό τον κόσμο.

 

Και συμφωνούμε απόλυτα βλέποντας το χρώμα των φαναριών, των παλιών «ψυγείων» για να ακριβολογούμε, που τώρα στολίζουν τον τοίχο του καφενείου.

 

Οι γευστικές εκπλήξεις δεν σταματούν

 

Θέλεις οπωσδήποτε έναν καφέ αλλά σε προλαμβάνουν τα διαφόρων τύπων πιταράκια. Αν δεν έβλεπες τα επιδέξια χέρια της κυρίας Βάλιας να δημιουργούν θα νόμιζες ότι βγήκαν από τα εμπειρότατα χέρια κάποιας παλιάς νοικοκυράς. Και έπεται συνέχεια.

 

Κοιτάζουμε τον πατριάρχη της οικογένειας Βασίλειο Αποστολάκη με το επιβλητικό βλέμμα στη φωτογραφία και σκεπτόμαστε πόσο τυχερός θα πρέπει να αισθανόταν αν ζούσε.

 

Μια δισέγγονη η κ. Βάλια Παρασύρη επέλεξε να γυρίσει στον τόπο της με τον άξιο σύντροφό της κ. Γιώργο Αργυρούδη, μετά από τόσα χρόνια στην πρωτεύουσα και να δώσει άλλο χρώμα στο καφενείο που άνοιξε αυτός. Να απαθανατίσει το όνομα της γιαγιάς Φιλιώς, στην επιγραφή, που χόρτασαν από τα χέρια της τόσοι κυνηγημένοι άνθρωποι. Και να συμβάλει με συνέπεια και απόλυτη αίσθηση ευθύνης σε μια συνέχεια ύπαρξης ενός χώρου όπου ακούς ζωντανό τον παλμό άλλων εποχών και απολαμβάνεις μοναδικές γεύσεις και υπέροχο κρασί που μόνο ευλογημένοι τόποι προσφέρουν. Όπως καλή ώρα αυτός.

ΠΗΓΗ

Το μικρό Σεράι του μικρού πλούσιου Τουρκοκρητικού Μπέη

 

Το συγκεκριμένο κτήριο  βρίσκεται στην οδό Ευρώπης  24,  κατασκευάστηκε  στα  τέλη  του περασμένου  αιώνα, και ειναι το πιο χαρακτηριστικό δείγμα  αρχιτεκτονικής  με  επιδράσεις απο τα Βαλκάνια. Είναι γνωστό με το όνομα Μικρό Σεράι απο τον μικρό  Μπέη έναν πλούσιο Τουρκοκρητικό που ζούσε εδώ.

Χαρακτηριστικό του κτηρίου είναι  οτι  στο εσωτερικό του υπάρχει χαμάμ. Σήμερα  είναι  ιδιοκτησιά Φανουράκη.

Ξέρετε τι είναι το Μίστατο, το Μουζούρι και το Κεντινάρι

 1) Μίστατο

 Μετρούσε τα ρευστά κι ήταν ίσο με δἐκα οκάδες

1 οκά =1280 γραμμάρια Υποδιαίρεση της οκάς ήταν τα δράμια.

100 δράμια = 1/4 της οκάς =320 γραμμάρια

2) Μουζούρι
Μετρούσε τα γεννήματα και υπολογιζόταν 15 οκάδες για το στάρι, 12 για το κριθάρι.

 Το μισό μουζούρι λεγόταν πινάκι. Το τέταρτο πρατικό  Το 1/16 λεγόταν αξάι. 
Ήταν ένα πλεκτό καλαθάκι  που χωρούσε  περίπου 1 οκά σύμφωνα με τα παραπάνω.

3) κεντινάρι
Μετρούσε σύνολο 100 ομοειδών 
 Π.χ. 1 κεντινάρι καρύδια = 100 καρύδια.

Το λύκειο Ελληνίδων της πόλης του Ρεθύμνου

 

Το Λύκειο των Ελληνίδων Ρεθύμνου ιδρύθηκε το 1917 και στις 5 Μαρτίου του 2007 συμπλήρωσε 90 χρόνια συνεχούς προσφοράς στο πολιτιστικό γίγνεσθαι της πόλης μας. Στα 90 χρόνια αδιάλειπτης πορείας και δράσης το Λύκειο έχει γνωρίσει τις παρακάτω προέδρους:

1917-1940 
Ιουλία Κ.Πετυχάκη

1940-1955 
Φερενίκη Μ. Βαλαρή

1955-1963 
Ιωάννα Γ.Τσουδερού

1963-1965 
Μαρία Μ.Τσιριμονάκη

1965 μέχρι σήμερα
Ιωάννα Θ.Βαλαρή

Μετά την ίδρυση του κεντρικού Λυκείου των Ελληνίδων των Αθηνών το 1911 από την Ρεθύμνια στην καταγωγή Καλλιρρόη Σιγανού Παρρέν, ιδρύθηκαν τα πρώτα παραρτήματά του στα Χανιά καί στην Σύρο το 1915 καί στο Ρέθυμνο το 1917. 

Εμπνεύστρια της ίδρυσης του ΛΕΡεθύμνου ήταν η δραστήρια Ρεθύμνια Ιουλία Κ.Πετυχάκη που βοηθουμένη από τον σύζυγό της δικηγόρο Κωνσταντίνο Πετυχάκη καί 

εξουσιοδοτημένη πριν από ένα χρόνο από την Καλλιρρόη Σιγανού Παρρέν,πέτυχε το ακατόρθωτο γιά την εποχή της.

Μία εκλεκτή συντροφιά από άξιες καί μορφωμένες κυρίες του Ρεθύμνου (οι περισσότερες απόφοιτες του Αρσακείου καί τις Σχολής Χιλλ),την πλαισίωσαν ,την στήριξαν καί ίδρυσαν το ΛΕΡ. Oλες μαζί αγωνίστηκαν με πάθος καί αφοσίωση κι είδαν το έργο τους να καρποφορεί γρήγορα καί να αναγνωρίζεται απ`όλους.

To πρώτο διοικητικό συμβούλιο αποτελούσαν οι εξής κυρίες:

Ιουλία Κ.Πετυχάκη, πρόεδρος. Φερενίκη Μ. Βαλαρή, Α`αντιπρόεδρος . Λάουρα Σωτήρχου,Β` αντιπρόεδρος.

Ευαγγελία Σαουνάτσου, γεν.γραμματέας. Αναστασία Δρανδάκη, ειδ.γραμματέας. Ευαγγελία Μαραγκουδάκη, ταμίας. Μαρία Ζαχαράκη, μέλος. Μαρία Πετρομανουσάκη, μέλος. Μαρία Ε.Μοάτσου, μέλος. Μαρία Παπαμιχελάκη, μέλος. Θηρεσία Κωστογιάννη, μέλος. Αγάθη Βερνίκου, μέλος. Μαρία Ι.Μοάτσου, μέλος. Μαρία Μαρουλιανού, μέλος. Ελλη Καλομενοπούλου, μέλος. Μαρία Πατσουράκη, μέλος. Βαρβάρα Μαμαλάκη, μέλος..

Η ίδρυση του παραρτήματος του Λυκείου των Ελληνίδων Ρεθύμνου υπήρξε σταθμός γιά την ζωή των γυναικών της πόλεως αλλά καί την κοινωνική καί πνευματική ζωή του Ρεθύμνου γιατί ο σκοπός του, ευθύς εξ αρχής, ήταν φιλανθρωπικός, κοινωνικός καί πολιτιστικός. 

Επεδίωξε την διατήρηση των Ελληνικών εθίμων καί παραδόσεων.

Φρόντισε γιά την προστασία της μητέρας καί του παιδιού καί γενικά γιά την ενίσχυση 

της οικογένειας παρέχοντας βοηθήματα σε άπορες οικογένειες ιδίως κατά τις μεγάλες εορτές καί κάθε υποστήριξη σε άπορους μαθητές.

Στις 3 Φεβρουαρίου 1917 όταν το 8ο Σύνταγμα Κρητών αναχωρούσε από το Ρέθυμνο, το Λύκειο Ελληνίδων Ρεθύμνης παρέδωσε στον υποδιοικητή του ταγματάρχη Ιωσήφ Βλαστό την σημαία του Συντάγματος κεντημένη από κοπέλες του Λυκείου. 

Οργάνωσε συσσίτια γιά τις άπορες οικογένειες των εφέδρων του Νομού Ρεθύμνης καί αργότερα φρόντισε γιά την περίθαλψη των προσφύγων της καταστροφής του 1922 καί βοήθησε ενεργά στην οργάνωση συσσιτίων γι’ αυτούς. 

Λειτούργησε το Κυριακό Σχολειό γιά γυναίκες καί άνδρες στο οποίον κάθε Κυριακή γιά 2-3 ώρες κυρίες του Λυκείου δίδασκαν ανάγνωση, γραφή καί αριθμητική.

Οργάνωσε στους χώρους του μαθήματα υφαντικής, κοπτικής, ραπτικής, κεντητικής καί πλεκτικής στα οποία εκπαιδεύονταν άπορες κοπέλλες γιά να αποκτήσουν έναν πόρο ζωής. Εκεί δίδαξε η αείμνηστη συνεργάτις του Λυκείου Χρυσή Αγγελιδάκη η οποία καί δημιούργησε την περίφημη Ρεθεμνιώτικη βελονιά μεταφέροντας σε ύφασμα (εταμίν) σχέδια από παλιά υφαντά.

Σ’αυτά τα εργαστήρια επίσης, υφαίνονταν καί ράβονταν οι ποδιές που δύο φορές τον χρόνο, προσφέρονταν στα παιδιά του Ορφανοτροφείου της πόλης μας μαζί με δώρα καί λίγη ώρα χαράς.

Ενδιαφέρθηκε γιά την Μουσική Παιδεία καί κάλεσε από την Αθήνα μουσικούς διδασκάλους οι οποίοι δίδασκαν όλα τα έγχορδα καί πιάνο καί οι οποίοι οργάνωσαν την πρώτη χορωδία καί μαντολινάτα στην πόλη καθώς καί πολλές συναυλίες. Παράλληλα έκανε τις πρώτες σοβαρές ενέργειες μέσω του Ωδείου Χανίων καί πέτυχε την ίδρυση του Συλλόγου προς Διάδωσιν των Καλών Τεχνών, το σημερινό Ωδείο μας.

Αφησαν εποχή οι χορευτικές του συγκεντρώσεις (χορός των Απάχηδων, Μεγάλος χορός την τελευταία Κυριακή της Αποκρηάς κ.λ.π.) σε θαυμάσια διακοσμημένες αίθουσες ,τα φιλολογικά απογευματινά τσάγια του,οι εκδρομές του, οι Κρητικές Αποσπερίδες καί τα πρώτα Ανθεστήρια που οργάνωσε καί παρουσίασε στην πόλη μας.

Παράλληλα με όλες αυτές τις δραστηριότητες το Δ.Σ. του ΛΕΡ αγωνίστηκε σκληρά γιά την απόκτηση ιδιόκτητης στέγης πράγμα που κατόρθωσε με τις δικές του εισπράξεις από τις γιορτές καί εκδηλώσεις του, ένα σχετικό τραπεζικό δάνειο καί την βοήθεια του Ελευθερίου καί Ελενας Βενιζέλου μέσω του κληροδοτήματος Α.Κουταβά. Ανιδιοτελώς δε πρόσφεραν τις υπηρεσίες τους γιά το κτήσιμο του κτιρίου ο Νεοκλής Παπαδάκης ,αρχιτέκτων καί οι Γεώργιος Βαλαρής καί Κωνσταντίνος Λαμπάκης, μηχανικοί.

Τα εγκαίνια του πανέμορφου καί αρχοντικού μεγάρου του ΛΕΡ έγιναν στις 12 Μαίου 1935.

 

Κατά την Γερμανική Κατοχή η αίθουσα αυτή επιτάχθηκε από τον στρατό κατοχής καί μετά την απελευθέρωση κατελήφθη από ιδιώτη (κινηματογράφος Ρεξ). Μετά από 10 χρόνια καί πολλούς δικαστικούς αγώνες ,της τότε προέδρου του ΛΕΡ Ιωάννας Τσουδερού καί του συζύγου της Γεωργίου Τσουδερού επανήλθε ,ερείπιο σχεδόν, στα χέρια του Λυκείου των Ελληνίδων Ρεθύμνης

Ακολούθησε ριζική ανακαίνισις του κτιρίου καί η αίθουσα μπόρεσε να στεγάσει εκ νέου τις δραστηριότητες του ΛΕΡ.

Σ’ αυτόν τον χώρο πολύ σύντομα δημιουργείται το πρώτο συγκρότημα παραδοσιακών Κρητικών χορών στο Ρέθυμνο, με εξαίρετους πρωτοχορευτές τον Παρασκευά Μενιουδάκη καί τον Κυριάκο Σπυθουράκη κ.α.

Ακόμα, μέχρι σήμερα, έχουν γίνει βελτιωτικές εργασίες στην αίθουσα αυτή τρείς φορές 

Τώρα 90 χρόνια μετά την ίδρυσή του το ΛΕΡ καταξιωμένο στην συνείδηση του Ρεθεμνιώτικου λαού ως φάρος πολιτισμού καί κοινωνικής προσφοράς, μένοντας πιστό στις παραδοσιακές αξίες της πολιτισμικής μας ταυτότητας, διευρύνει τις δραστηριότητές του ανάλογα με τις ανάγκες καί τα προβλήματα των καιρών.

http://www.lykeioellinidonrethymno.com/