Εορτάζει σήμερα Κυριακή 2 Φεβρουαρίου η Παναγία Αρκουδιώτισσα

 

Η Σπηλιά της Αρκούδας ή της Παναγίας Αρκουδιώτισσας βρίσκεται στο μονοπάτι από το Γουβερνέτο για το Καθολικό. 

Ένα παρεκκλήσι που είναι μέσα στη σπηλιά είναι αφιερωμένο στην Παναγία. Κοντά στην είσοδο της σπηλιάς βρίσκονται ένας γκρίζος σταλαγμίτης με μορφή αρκούδας και μια μικρή λιμνούλα μπροστά του. 

Σύμφωνα με τον τοπικό μύθο, η Παναγία έκανε την αρκούδα πέτρινη όταν αυτή πήγε να πιεί το νερό του μοναχού. 

Οι αρχαιολόγοι ισχυρίζονται ότι στην αρχαιότητα η σπηλιά ήταν ιερό αφιερωμένο στην θεά Άρτεμη, η οποία είχε μεταμορφωθεί σε αρκούδα.Το σπήλαιο ήταν λατρευτικό από την αρχαιότητα. 

Στο εσωτερικό του βρέθηκαν ανάγλυφες επιγραφές με τον Απόλλωνα και την Άρτεμη. Μάλιστα εκεί λατρεύονταν η πελασγική Αρκουδοθεά Άρτεμη κάτι που συνεχίζεται μέχρι σήμερα, μόνο που την θέση της, στην γιορτή της, στο Ακρωτήρι στις 2 Φεβρουαρίου, έχει πάρει η Παναγία η Αρκουδιώτισσα.

 Έτσι ονομάζεται και το εκκλησάκι που υπάρχει στην είσοδο του σπηλαίου. Ακριβώς για τον λόγο ότι υπάρχει αυτός σταλαγμίτης σε σχήμα αρκούδας είναι και ο λόγος που εκεί λάτρευαν την Αρκουδοθεά Άρτεμη. Είναι πολύ γνωστό άλλωστε ότι οι Αρχαίοι Έλληνες όταν εντόπιζαν σε σπήλαια σχηματισμούς που είχαν μορφές θεοτήτων ζώων προσώπων κλπ. τα χρησιμοποιούσαν ως βωμούς η αντικείμενα λατρείας. 

Το σπήλαιο είναι μια παλαιά κοίτη ποταμού που σήμερα βέβαια έχει πάψει να υφίσταται και αποτελείται από μια μεγάλη αίθουσα αρχικά με αρκετό αλλά ταλαιπωρημένο στολισμό και μαυρισμένη από τις φωτιές οροφή. 

Υπάρχει ένας μικρότερος δεύτερος θάλαμος από όπου εισχωρεί κάποιος μέσα από ένα πολύ στενό πέρασμα. Μετά τον θάλαμο αυτό υπάρχει και άλλη συνέχεια στο σπήλαιο αλλά το στένωμα είναι πολύ μικρό σε πλάτος και δεν μπορεί να εισχωρήσει ανθρώπινο σώμα.

www.xania.net

Στις 2 Φεβρουαρίου η εορτή της Υπαπαντής στην Κρήτη με Ναούς και μύθους

 Η Δεσποτο-θεομητορική εορτή της Υπαπαντής του Κυρίου, που εορτάζεται στις 2 Φεβρουαρίου, θεωρείται στην Κρήτη μεγάλη γιορτή, από τις μεγαλύτερες του ετήσιου κύκλου. 

Γιορτάζεται η Παναγία, σε ανάμνηση της έλευσης του μικρού Χριστού από τους γονείς του στο Ναό των Ιεροσολύμων και της υποδοχής του από τον πρεσβευτή ιερέα Συμεών, μαζί με την ανάμνηση του γεγονότος του καθαρισμού της Παναγίας από τη λοχεία (σαραντισμός).

Την ημέρα αυτή οι έγκυες γυναίκες και οι μητέρες όλων των μικρών παιδιών τιμούν την γιορτή και κρεμούν στην εικόνα της Υπαπαντής τάματα ή κάνουν προσφορές. Σε περασμένες δεκαετίες η ημέρα αυτή ήταν αργία και κανείς άνδρας ούτε γυναίκα, δεν δούλευε. Οι μύλοι που άλεθαν, ακόμα και τις μεγάλες γιορτές, είχαν αργία εκείνη την ημέρα.

Οι μύλοι αργούν κι οι δούλοι αργούν
κι οι γαϊδάροι σκόλην έχουν. 

Η Παναγία που γιορτάζει την ημέρα αυτή είναι η «Μυλιαργούσα». Γιόρταζαν οι μυλωνάδες και είχαν τάμα να πάνε άρτους και να ανάψουν μια λαμπάδα στη χάρη της. Λέγανε πώς αν δεν σταματήσουν οι μυλωνάδες να δουλεύουν θα σταματήσουν οι μύλοι μόνοι τους!

Ημέρα καιρικών προβλέψεων 

Στις προβιομηχανικές κοινωνίες η Υπαπαντή ήταν ημέρα καιρικών προβλέψεων. Ότι καιρό κάνει την ημέρα αυτή θα συνεχίσει να κάνει για σαράντα μέρες, αν και σε περιοχές της Κρήτης πίστευαν πως αν ο καιρός είναι καλός αυτή την ημέρα, ο χειμώνας θα κρατήσει πολύ. Ο αγροτικός πληθυσμός αγωνιούσε για την τύχη της παραγωγής του. Τα σπαρτά βρίσκονται σε κρίσιμη περίοδο, έχουν φυτρώσει αλλά δεν έχουν καρπίσει και αν την ημέρα αυτή βρέξει θα τα βοηθήσει να κλείσουν τον κύκλο τους, όπως θα βοηθήσει και τα υπόλοιπα γεννήματα της γης.

Παπαντή καλοβρεμένη κι η κοφίνα γεμισμένη.
Καλοκαιριά της Παπαντής, μαρτιάτικος χειμώνας. 

Γιορτή των ξυλουργών του Ηρακλείου

Ο δημοσιογράφος – Λαογράφος Νίκος Ψιλάκης καταγράφοντας τα έθιμα της μεγάλης γιορτής στην Κρήτη αναφέρει για το πώς γιόρταζαν οι Ηρακλειώτες την ημέρα αυτή. «Στο Ηράκλειο γινόταν παλιότερα μεγάλη γιορτή και ήταν υποχρεωτική η συμμετοχή των ξυλουργών. Πήγαιναν σύσσωμοι στην εκκλησία με τη σημαία της συντεχνίας τους και ένας απ’ αυτούς έπαιρνε την εικόνα στο σπίτι του όπου στρωνόταν πλούσιο τραπέζι με τις μυζηθρόπιτες να κυριαρχούν. Η Υπαπαντή ήταν η προστάτιδα του εσναφίου τους.
Ιδιαίτερα λαμπρός ήταν ο εορτασμός της Υπαπαντής στο Μεγάλο Κάστρο, στα χρόνια της οθωμανικής κατοχής. Ο μοναδικός ορθόδοξος ναός που υπήρχε στην πόλη και ανήκε στην Εκκλησία της Κρήτης ήταν κατά το ήμισυ αφιερωμένος στην Υπαπαντή. Είναι ο παλιός (μικρός) Άγιος Μηνάς που εγκαινιάστηκε στα 1735. Η εικόνα του τέμπλου (1746) έχει φιλοτεχνηθεί από τον σπουδαίο μεταβυζαντινό ζωγράφο Γεώργιο Καστροφύλακα».

Στην Κρήτη υπάρχουν τρείς σπηλαιώδεις ναοί αφιερωμένοι στην Υπαπαντή. Στο Ακρωτήρι κοντά στο ιστορικό μοναστήρι του Γουβερνέτου η Παναγία η Αρκουδιώτισσα και δυό στο νομό Ρεθύμνου, στον Αβδελά πρ. κοινότητας Αγίου Μάμαντος και στο Μαριού Αγ. Βασιλείου.

Παναγία η «Καρυδιανή» στους Μύθους Ιεράπετρας

 

Η Μονή Καρυδίου βρίσκεται στην περιοχή του δημοτικού διαμερίσματος Μύθων του Δήμου Ιεράπετρας, βορειοδυτικά του χωριού, σε υψόμετρο 750. Είναι ένα από τα μοναστήρια στην επαρχία Ιεράπετρας που ήκμασαν κατά τα τέλη του 16ου και τις αρχές του 17ου αιώνα με άγνωστη ιστορία, άγνωστους κτήτορες και άγνωστους μοναχούς. Η τοπική παράδοση αναφέρει ότι η «Παναγία η Καρυδιανή» ήταν μοναστήρι με πολλούς μοναχούς. Μέχρι τη δεκαετία του 1920 ήταν μετόχι της μεγάλης μονής Φανερωμένης Γουρνιών.
Η τοποθεσία Καρύδι είναι ένα ονειρικό τοπίο, ένα μικρό πλάτωμα στις νότιες υπώρειες των Λασιθιώτικων βουνών, που μοιάζει με μπαλκόνι στα φρύδια της Δίκτης. Κάπου στη μέση του πλατώματος αναβλύζουν νερά πηγής, τα οποία κάποτε έδιναν ζωή και ζωντάνια σε ολόκληρη την περιοχή. Σήμερα η μεγαλύτερη ποσότητα έχει μεταφερθεί για ύδρευση του χωριού.

Η μονή σήμερα

Μετά το θάνατο του ιερομόναχου Μελέτιου Τσιχλάκη η μονή άρχισε να παίρνει την «κατιούσα». Εντάχθηκε ως «ξωμονάστηρο» στην ενορία Μύθων και λειτουργούσε μόνο σε μεγάλες γιορτές. Τα πρώτα χρόνια η μονή ίσως είχε τελείως εγκαταλειφθεί, με συνέπεια ν’ αρχίσει σταδιακά η ερείπωση των κτισμάτων της. Κατέρρευσαν τότε τα κελιά, που έγιναν άμορφος σωρός ερειπίων. Εγκαταλείφθηκε η περιουσία της μονής, η οποία τελικά πουλήθηκε.

Το ξωμονάστηρο ξαναπήρε ζωή επί εφημερίας, του Παπα-Ηλία Ν. Χρηστάκη. Άρχισε τότε να λειτουργείται τρεις τουλάχιστο φορές το χρόνο, καθώς και όλο το Δεκαπενταύγουστο. Μετά το θάνατο του ιερέα Χρηστάκη, οι ιερείς που τον διαδέχθηκαν, πατήρ Ιωάννης Ζερβάκης, που σήμερα είναι εφημέριος της Ενορίας Νέας Ανατολής Ιεράπετρας, και ο μακαριστός Ιωάννης Κριτσωταλάκης, συνέχισαν το έργο των προκατόχων.

O νέος εφημέριος της Ενορίας, πατήρ Γεώργιος Μανθαιάκης θα λειτουργήσει την Κυριακή της Υπαπαντής στη μονή Καρυδίου μαζί με τον Αρχιμανδρίτη π. Κύριλλο Διαμαντάκη, αρχιγραμματέα της Ιεράς Επαρχιακής Συνόδου της Εκκλησίας της Κρήτης. 

 Το πανηγύρι της Υπαπαντής στη Γέργερη

Ένα νέο πανηγύρι την ημέρα της Υπαπαντής 2 Φεβρουαρίου, έχει προστεθεί από το 1991 στη Γέργερη Ηρακλείου. Η Γέργερη είναι μεγάλος οικισμός του Δήμου Γόρτυνας του Νομού Ηρακλείου, σε υψόμετρο 527 μέτρα. Ο εφημέριος του χωριού πατήρ Σταύρος Ξημεράκης που υπηρετεί την τοπική εκκλησία από το 1977 σε επικοινωνία, μου ανάφερε: «Ο περικαλλής ναός της Υπαπαντής θεμελιώθηκε το 1970 και τα εγκαίνια του έγιναν το 1991. Το πανηγύρι είναι νέο και δεν είναι ευρύτερα γνωστό στην περιοχή. Το μεγάλο παραδοσιακό πανηγύρι του χωριού είναι του Αγίου Γεωργίου και γιορτάζει ο ενοριακός ναός του χωριού. Ο ναός της Υπαπαντής στο κέντρο του χωριού είναι ρυθμού βυζαντινού (εγγεγραμμένος σταυροειδής με τρούλο) πολύ μεγαλύτερος του ενοριακού, με μεγάλη χωρητικότητα».
Στη Γέργερη υπάρχουν ακόμα σημαντικοί ναοί: Μεταμόρφωση του Σωτήρος, με μαρμάρινα μέλη αρχαιοτέρου ναού (εντός του οποίου είχαν σφαχτεί) από τους Τούρκους πολλοί Χριστιανοί, ο Άγιος Γεώργιος, ο Άγιος Στυλιανός και ο Προφήτης Ηλίας. Ο τελευταίος βρίσκεται σε βράχο μέσα στο χωριό και οικοδομήθηκε το 1905. Σε μικρή απόσταση είναι κτισμένη η Παναγιά η Κερά με τοιχογραφίες του 1443, αλλά καπνισμένες. Από τη θέση αυτή τουφέκισαν οι Γερμανοί 25 κατοίκους της Γέργερης.

Παναγία η «Αρκουδιώτισσα» στο Ακρωτήρι Χανίων 


Το Ακρωτήρι Χανίων είναι μια ενδιαφέρουσα χερσόνησος με μοναδικό φυσικό κάλος και ένας τόπος με αξιοσημείωτα θρησκευτικά μνημεία που μαρτυρούν την παράδοση του τόπου. Μια από τις περιοχές του Ακρωτηρίου με παράδοση στον μοναχισμό και τον ασκητισμό είναι το φαράγγι «Αυλάκι» ή «Καθολικό» που ξεκινάει από τη μονή Γουβερνέτου.

Ένα κατηφορικό μονοπάτι μέσα στο φαράγγι σε οδηγεί στη σπηλιά της Αρκούδας ή της Παναγίας Αρκουδιώτισσας. Ο Αρκουδόσπηλιος απέχει 2 χιλιόμετρα βόρεια-βορειοανατολικά από την μονή και η πορεία είναι εύκολη. Ο σπηλαιώδης ναός της Παναγίας, με θύρωμα ενετικής περιόδου, καταλαμβάνει μικρό τμήμα του σπηλαίου. Κοντά στην είσοδο του σπηλαίου υπάρχει ένας γκρίζος σταλαγμίτης με μορφή αρκούδας και μια μικρή λιμνούλα μπροστά του. Οι περιηγητές που επισκέφτηκαν την Κρήτη κατά το 18ο και το 19ο αιώνα εντυπωσιάστηκαν από το σπήλαιο και το πέτρινο ομοίωμα αρκούδας.

Ο ναός είναι αφιερωμένος στην Υπαπαντή του Χριστού και πολλοί κάτοικοι της περιοχής πηγαίνουν στη σπηλιά και διανυκτερεύουν το προηγούμενο βράδυ, φέρνοντας μαζί τους φαγητό και κρασί. Για να ζεσταθούν ανάβουν φωτιές στο εσωτερικό της σπηλιάς, γι αυτό η οροφή του σπηλαίου μαυρισμένη.

Τα κτήρια στα οποία διέμενε ως τον 19ο αιώνα μοναχός (ή μικρός αριθμός μοναχών) για την εξυπηρέτηση των προσκυνητών είναι σήμερα ερειπωμένα. Τα ερείπια του παλιού ασκηταριού, που λειτούργησε ως εξάρτημα της μονής Γουβερνέτου, διατηρούνται ακόμη.

Ο Αρκουδόσπηλιος ήταν χώρος λατρείας από τα προϊστορικά χρόνια, όπως μαρτυρούν επιγραφές που βρέθηκαν στη σπηλιά, αφιερωμένες στον Απόλλωνα και την Άρτεμη. Σύμφωνα με τους αρχαιολόγους, στην σπηλιά λατρεύονταν χιλιάδες χρόνια πριν η θεά Άρτεμις, που οι Πελασγοί πίστευαν ότι είχε μορφή αρκούδας. Ήταν εύκολο λοιπόν να θεωρηθεί ιερός τόπος ένα σπήλαιο που μέσα του βρίσκεται σταλαγμίτης με το σχήμα του ζώου αυτού. 


 ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΥΠΑΠΑΝΤΗΣ ΣΤΟ ΧΩΡΙΟ ΑΥΛΗ 
ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΜΙΝΩΑ ΠΕΔΙΑΔΑΣ
  

Ιερος Ναος Υπαπαντης στην Ζακρο

ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΥΠΑΠΑΝΤΗΣ ΣΤΙΣ ΑΡΧΑΝΕΣ 

ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ
 

Λεωνίδας Κουδουμογιαννάκης

Τα Νεώρια της πόλης του Ηρακλείου

 

Την εποχή της ενετοκρατίας οι στόλοι, εμπορικοί και πολεμικοί,  έχουν ανάγκη από ειδικά διαμορφωμένους και εξοπλισμένους χώρους για να  κατασκευάζονται τα πλοία.  Οι Eνετοί φρόντισαν να οργανώσουν τα λιμάνια τους, τα ναυπηγεία  και τους ναύσταθμους.  Ετσι  ο ναύσταθμος της Βενετίας, εξελίχτηκε και  έγινε  ένα  μεγάλο  ναυπηγικό κέντρο  και ο ναύσταθμος του Χάνδακα, το σημαντικότερο ανάλογο κέντρο που συγκροτήθηκε στις κτήσεις της στην ανατολική Μεσόγειο. Σε κάθε ναύσταθμο, υπήρχαν  μεγάλοι στεγασμένοι  χώροι όπου γίνονταν η ναυπήγηση των πλοίων, η επισκευή τους και η προφύλαξη τους. 
Τους χώρους αυτούς που ονομάζονταν νεώρια ή νεώσοικοι, κατά  το χειμώνα όταν οι καιρικές συνθήκες ήταν πολύ άσχημες σύρονταν  με  τη βοήθεια μηχανικών μέσων  τα καράβια που κινδύνευαν, για να προφυλαχτούν από την τρικυμία.
Τα στέγαστρα αυτά ήταν επίσης εξοπλισμένα  με  κατάλληλα  μέσα  ώστε  να μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως ναυπηγεία-ταρσανάδες, όπου  είτε επισκευάζονταν  οι γαλέρες είτε ναυπηγούνταν νέες. Στο λιμάνι του Χάνδακα και στο μυχό του όρμου  του κατασκευάστηκαν 19 τέτοια στέγαστρα, ομαδοποιημένα σε τρία συγκροτήματα.

Τα πρώτα χρήματα για να  οργανωθεί  ο ναύσταθμος  στο  λιμάνι  του  Χάνδακα, έρχονται από τη Βενετία περίπου το 1281 και το πρώτο συγκρότημα νεώριων  αρχίζει να κατασκευάζεται τη χρονιά εκείνη, στο νοτιότερο σημείο του λιμανιού.  Όμως  το 1303 ένας ισχυρός σεισμός κατάστρεψε αυτή την πρώτη κατασκευή  και ένα νέο συγκρότημα άρχισε να κατασκευάζεται αργότερα στην ίδια θέση.
Το 1362 προστέθηκαν και άλλα κτίσματα,  και  το 1472 φαίνεται να υπάρχουν πλέον πέντε επιμήκεις  και  θολωτοί  χώροι στο συγκρότημα. Αυτό  το συγκρότημα  των πρώτων νεώριων ονομάζεται Arsenali Antichi και αποπερατώθηκε πλήρως το 1507.

Όμως ένα χρόνο μετά τα νεώρια πλήττονται, για ακόμα μια φορά, από σεισμό. Από το 1517 έως το 1550, σχέδια και προτάσεις για την επέκταση των νεωρίων εναλλάσσονται δίχως οι αξιωματούχοι  να  καταλήγουν  σε  αποφάσεις. Το  1550 αποφασίστηκε  η  κατασκευή  του 2ου συγκροτήματος με όνομα Arsenali Vecchi. Διέθετε  4 επιμήκεις θολοσκεπείς χώρους και τελείωσε το 1556.  Τα Arsenali Vecchi. ή Bembo ονομάστηκαν  έτσι  προς  τιμήν  του  κατασκευαστή   τους  Gian  Matteo  Bembo.  

Δυτικά  από  το  συγκρότημα   των  Arsenali  Vecchi  κατασκευάστηκε  μεγάλη  σκάλα  που οδηγούσε από την Πύλη των Νεωρίων  που  βρισκόταν 6,5 μέτρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας, σε  ύψος 1,5 μέτρο  από  την  επιφάνεια της θάλασσας.

Τον ίδιο χρόνο (1566) αρχίζει η κατασκευή του τρίτου συγκροτήματος νεωρίων, στη νοτιοανατολική  γωνία  του  λιμανιού.   Το  συγκρότημα  ονομάζεται  Arsenali  Duodo  ή  Nuovi. και αποτελείται αρχικά από τρεις επιμήκεις θολωτούς χώρους.  Λίγα  χρόνια μετά, το 1564 ένας νέος σεισμός προκαλεί ζημιές στα  Arsenali  Antichi  και  Arsenali Nuovi,  στα  οποία έως το 1570, εκτελούνται εργασίες επισκευής. 

Την περίοδο αυτή τα Arsenali Nuovi αποκτούν  δύο ακόμα  χώρους και  επεκτείνονται  με την κατασκευή των Arsenali Nuovissimi που ολοκληρώνονται το 1608. Η λεκάνη του λιμένα του Χάνδακα απέκτησε την οριστική  της μορφή κατά  τη δεύτερη  δεκαετία  του 17ου αιώνα, όταν, με την οικοδόμηση των 19 νεώριων  και τη διαμόρφωση  της  μεγάλης δεξαμενής νερού ολοκληρώθηκε η κατασκευή των μεγάλων κτισμάτων, που συνέθεταν το σπουδαιότερο εμπορικό και εξαγωγικό κέντρο των ενετών στην ανατολική Μεσόγειο.

Όλοι  οι  χώροι  των  Νεωρίων έκλειναν  με  μεγάλα  ξύλινα  θυρόφυλλα.  Αυτά  δεν  ήταν πλήρη αλλά είχαν κατασκευαστεί  από  χοντρά καδρόνια  που  άφηναν  κενά  διαστήματα μεταξύ τους. Συνολικά τα Νεώρια ή ταρσανάδες  διέθεταν  δεκαεννιά μεγάλους  επιμήκεις θολοσκεπείς χώρους όπου γίνονταν επισκευές   και   ναυπηγήσεις.  Τον  20ο  αιώνα.  για  τη  διαμόρφωση  της νέας παραλιακής  λεωφόρου κατεδαφίστηκε  το  μεγαλύτερο  τμήμα  των  Arsenali Vecchi και  Arsenali Nuovi - Nuovissimi.