Κεφαλοχώρι της Επαρχίας Σητείας που βρίσκεται στο ομώνυμο οροπέδιο 31 χλμ. από την Σητεία. Στην Ενετική απογραφή του 1583 ονομάζεται Siro και είχε 36 κατοίκους.
Άγνωστη η ετυμολογία του ονόματός του που γράφεται και Ζίρος και Ζύρος. Στο Κοινοτικό Διαμέρισμα υπάγονται και οι συνοικισμοί Καλό Χωριό, Χαμαίτουλο, Αγριλιά, Αγία Ειρήνη, Λαμνιώνι, Απιδιάς, Ανάγυρος και Ξερόκαμπος (Άμπελος). Αν και δεν έχουν γίνει συστηματικές ανασκαφές στις περιοχές Πεντάλιτρο, Ανεμομύλια, Πυργάδες και Φονιάς έχουν εντοπιστεί μινωϊκά λείψανα. Στην περιοχή της Ζήρου υπάρχουν παλιές εκκλησίες με σπουδαιότερη της Άγ. Παρασκευής που είναι τοιχογραφημένη και στο υπέρθυρο της ανατολικής πόρτας υπάρχει επιγραφή με χρονολογία 1523.
Στον Άγιο Νικόλαο υπάρχουν χαράγματα του 1507 και 1515. Στην επανάσταση του 1821 σε τοποθεσία έξω από το χωριό, σε απόσταση περίπου ενός χιλιομέτρου, κοντά στην διασταύρωση με τον δρόμο που οδηγεί στα Απίδια, ο γνωστός αιμοβόρος γενίτσαρος Αφεντάκης οργάνωσε ομαδική σφαγή των Χριστιανών από την Ζήρο και τα Χωριά Χαμαίτουλο, Καλό Χωριό, Αχλάδια, Τσω και Απίδια. Η σημερινή Ζήρος παρουσιάζει μεγάλη πρόοδο ιδίως οικονομική η οποία οφείλεται στίς ικανότητες των κατοίκων της αλλά και στους απέραντους αμπελώνες του κάμπου της, οι οποίοι μαζί με το λάδι αποτελούν παράγοντες μεγάλων προσόδων. Στην περιοχή υπάρχουν τα σπήλαια Αγριλιά και Λυγιάς Σπήλιος.
Στην Ζήρο γεννήθηκε ο ιερομάρτυς Ιάκωβος Αρχατζικάκης ο οποίος εμαρτύρησε το 1922 θύμα των Τούρκων στην Σμύρνη. Εμόνασε στα Ιεροσόλυμα, σπούδασε στην Ελβετία και έγραψε πλήθος θεολογικών πραγματειών.
Το χωριό είναι εξίσου όμορφο με τα υπόλοιπα, ενώ εδώ θα βρείτε τα άκρως βασικά, όπως βενζινάδικο και τράπεζα. Η Ζίρος έχει γνωρίσει μια πολύ ήπια ανάπτυξη, κύριος μοχλός της οποίας είναι το στρατόπεδο με το ραντάρ της Ελληνικής Αεροπορίας που στέκεται στο διπλανό βουνό.
Η Μονάδα ιδρύθηκε το 1963 με τον τίτλο «Early Warning Ziros» (E/W ZIROS) και εξοπλίστηκε με συσκευές Radar RV-377 (έρευνας 2D) και S-244N (Ύψους).
Το 1976 ορίστηκε ως έδρα του 4ου Τομέα Αεράμυνας.
Το 1982 μετονομάσθηκε σε 4η Μοίρα Κύριου Σταθμού Ελέγχου (4η ΜΚΣΕ), χωρίς να διαφοροποιηθεί η αποστολή της και σταδιακά, από το 1985 έως το 1987, ολοκληρώθηκε η εγκατάσταση αυτόματου συστήματος (Auto) και η επιχειρησιακή λειτουργία της ως Μονάδα με δυνατότητες διασύνδεσης και ανταλλαγής ιχνών με αεροσκάφη AWACS NE-3A (SINS AEGIS/FNS – Southern Improved NADGE Site AEW Ground Enviroment Segment / Full NAEGIS Site).
Tο 1993 αποσύρθηκαν τα παλαιά Radar και η Μονάδα εξοπλίστηκε με νέο σύγχρονης τεχνολογίας Radar τύπου HR-3000 [High Power Air Defence Radar (HADR)], τριών διαστάσεων (3D), το οποίο λειτούργησε επιχειρησιακά το 1994.
Το 1996 εγκαταστάθηκε το σύστημα Remote Display Subsystem (RDS).
Το 1997 εγκαταστάθηκε εξελιγμένο διασύνδεσης και ανταλλαγής ιχνών.
Το 1998 εγκαταστάθηκε πρόσθετος ειδικός εξοπλισμός (Hardware) και λογισμικό (Software) για την βελτίωση της υποστήριξης των επιχειρησιακών απαιτήσεων στον Τομέα Ευθύνης της Μονάδας.
Το 2001 εγκαταστάθηκαν νέα συστήματα διασύνδεσης δεδομένων και το ίδιο έτος, αναπτύχθηκε εφεδρικό Radar.
Το 2002, η Μονάδα μετονομάσθηκε σε 3° Κέντρο Ελέγχου Περιοχής.
Το 2004 εγκαταστάθηκε το νέο σύστημα απεικόνισης πληροφοριών, και το 2005 πρόσθετα συστήματα λογισμικού και διασύνδεσης δεδομένων, αυξάνοντας τις δυνατότητες στον τομέα της επιτήρησης και του ελέγχου των αεροσκαφών.
Την 1η Ιουλίου 2013 πραγματοποιήθηκε η μετάβαση στη νέα Δομή ΝΑΤΟ και η υπαγωγή της Μονάδας στο Αllied Air Command (Ramstein) μέσω του CAOC TJ.
Από την 11η Ιανουαρίου 2018, το 3ο ΚΕΠ μετονομάστηκε σε 11η Μοίρα Σταθμού Ελέγχου και Προειδοποίησης (11η ΜΣΕΠ).
Η 11η Μοίρα Σταθμού Ελέγχου και Προειδοποίησης (11η ΜΣΕΠ) έχει ως αποστολή τη διατήρηση υψηλού βαθμού αποτελεσματικότητας και ετοιμότητας, με κατάλληλη οργάνωση-εκπαίδευση του προσωπικού και συντήρησης των μέσων και συστημάτων που διατίθενται, προκειμένου να εξασφαλίζεται:
- H αδιάλειπτη διαβίβαση διευκρινισμένης αεροπορικής εικόνας στον υπεύθυνο Αεράμυνας της χώρας,
- H επιτυχής διεξαγωγή αεροπορικών επιχειρήσεων και
- Η αντιμετώπιση καταστάσεων ανάγκης, σύμφωνα με τα ισχύοντα Σχέδια, οποτεδήποτε απαιτηθεί.
Στο μικρό οροπέδιο καλλιεργούνται αμπέλια και κηπευτικά. Χαρακτηριστική είναι η χρήση μεταλλικών ανεμόμυλων για την άντληση νερού, όπως οι μύλοι στο Οροπέδιο Λασιθίου, ενώ υπάρχουν και μερικές μικρές λίμνες.
Από τη Ζίρο ξεκινάει ο στενός και φιδίσιος δρόμος με τις αμέτρητες στροφές, που περνάει κοντά στα εγκαταλελειμένα χωριά Χαμαίτουλο και Λαμνώνι και καταλήγει στις μαγευτικές παραλίες του Ξερόκαμπου. Η διαδρομή είναι πραγματικά φανταστική, μέσα από τα άγρια και άνυδρα βουνά, και η θέα στα τυρκουάζ νερά του Μαζιδά, στα μικρά νησάκια των Καβάλων και στο βάθος, στο Κουφονήσι, είναι μοναδική. Είναι σίγουρο, ότι σε πολλά σημεία θα σταματήσετε να αποθανατίσετε το τοπίο.
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ - ΑΝΤΩΝΗΣ ΓΕΝΝΑΡΑΚΗΣ
ΣΤΟΙΧΕΙΑ - CRETETODAY.GR
