Η Ανατολή είναι χωριό και ιστορική έδρα ομώνυμης Κοινότητος του Δήμου Ιεράπετρας στην Περιφερειακή Ενότητα Λασιθίου της Κρήτης.
Είναι χτισμένο σε υψόμετρο 610 μέτρων, στις νότιες πλαγιές του όρους Δίκτη με πανοραμική θέα προς το Λιβυκό Πέλαγος. Απέχει 15 χιλιόμετρα από την Ιεράπετρα.
Το όνομα του χωριού προέρχεται από το ρήμα "ανατέλλω", που σημαίνει "αναφαίνομαι υπέρ τον ορίζοντα" δηλαδή "ανεβαίνω πάνω από τον ορίζοντα με συνέπεια να φαίνομαι"
Στην περιοχή της Ανατολής εγκαταστάθηκαν οι Ενετοί στις αρχές του 11ου αιώνα, εξαιτίας της στρατηγικής θέσης της. Το χωριό αναφέρεται ως Anatoli από το Φραντσέσκο Μπαρότσι (1577), Anatoli et Callogerus (1583) στην απογραφή του Καστροφύλακα και Anatoli (1630) στον Φραντσέσκο Μπαζιλικάτα.
Οι Ενετοί, για να εδραιώσουν την κυριαρχία τους αλλά και να κατοπτεύουν την ανοικτή θάλασσα στο Λιβυκό, έχτισαν πύργο στην Ανατολή, ο οποίος είναι γνωστός στις μέρες μας ως "Ο Πύργος του Λακέρδα στο Τειχιό".
Για τον Πύργο της Ανατολής αναφέρει ο Ιταλός ιστοριοδίφης Τζουζέπε Γκερόλα, ο οποίος επισκέφθηκε την Κρήτη στις αρχές του 20ού αιώνα
Τουρκοκρατία
Έπειτα από την κατάληψη της Κρήτης από τους Οθωμανούς (1669), η Ανατολή κατάφερε να επιβιώσει και έγινε κεφαλοχώρι. Το 1634 αναφέρεται Anatoli με 44 χαράτσα, σύμφωνα με την τουρκική απογραφή, ενώ σε κατοπινή απογραφή του 1834 τη βρίσκουμε Anatolé με 60 οικογένειες.
Κατά την Επανάσταση του 1821 οι Ανατολιώτες έλαβαν μέρος ενεργά και πολλοί από αυτούς σφαγιάστηκαν από τους Τούρκους.
Κρητική Επανάσταση
Στις επαναστάσεις του 1866-69 και του 1878 έλαβαν μέρος πολλοί αγωνιστές που κατάγονταν ή γεννήθηκαν στην Ανατολή.
Οι σημαντικότεροι από αυτούς ήταν ο οπλαρχηγός Εμμανουήλ Λακέρδας, ο Ιάκωβος Μαχαιράς (Καπετάν Γιακουμής), ο Αθανάσιος Μπαρμπεράκης (Καπετάν Θανάσης) , ο Γεώργιος Μπεκιάρης (Καπετάν Μπεκιάρης) και τα αδέρφια Γερακιανάκηδες (που ανήκαν στην ομάδα του Λακέρδα).
Μετά το 1970 οι κάτοικοι της Ανατολής κατέβηκαν στον κάμπο και ίδρυσαν το συνοικισμό Νέα Ανατολή και μαζί με άλλους κατοίκους τα χωριά Στόμιο και Αμμουδάρες.
Ο παλιός παραδοσιακός οικισμός της Ανατολής (Παλαιά Ανατολή) χαρακτηρίζεται από τα πετρόχτιστα σπίτια (που σώζονται ως σήμερα), την παλαιά Κάτω Βρύση και τα στενά δρομάκια. Την τελευταία δεκαετία μπήκε σε πρόγραμμα αναπαλαίωσης.
Κατά τη διοικητική διαίρεση της Ελλάδος με βάση το Πρόγραμμα Καποδίστριας (1999-2010), η Ανατολή αποτέλεσε και Δημοτικό Διαμέρισμα, με συνολικά 1.738 κατοίκους (απογρ. 2001). Σε αυτό υπήχθησαν, εκτός από τον οικισμό Ανατολή (154 κάτ.), οι Αμμουδάρες (102 κάτ.), οι Καλόγεροι (135 κάτ.), η Νέα Ανατολή (1.081 κάτοικοι) και το Στόμιο (266 κάτ.)
Μέσω του προγράμματος Καλλικράτης, η κοινότητα επανασυστάθηκε το 2011, πλέον ως υποδιαίρεση του δήμου. Σήμερα αποτελεί παραδοσιακό χωριό με 2 ταβέρνες, 2 καφενεία και ανακαινισμένο σχολείο.
Στην Ανατολή, εκτός από την Κάτω Βρύση (έχει χαρακτηριστεί διατηρητέο μνημείο με απόφαση του ΥΠΠΟ) βρίσκονται πολλά αρχαιολογικά μνημεία, ναοί (όπως η εκκλησία της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος και ο Ναός των 12 Αποστόλων στα νοτιοδυτικά του χωριού) και βυζαντινά μοναστήρια του 15ου αιώνα που χτίστηκαν από το λόγιο αντιρρητικό ιερομόναχο Νείλο Δαμηλά. Στο κέντρο της Ανατολής βρίσκεται ο Προφήτης Ηλίας.
Ο Ναός των Αγ. Πάντων, εκτός από βυζαντινές εικόνες διαθέτει και ξυλόγλυπτο τέμπλο. Επίσης, σημαντικός είναι και ο ναός της Άνω Παναγίας (εκεί ήταν το παλιό νεκροταφείο) και της Κάτω Παναγίας, που είναι αφιερωμένος στην Κοίμηση της Θεοτόκου και έχει τοιχογραφίες αλλά και μια ταφική πλάκα στο δάπεδο με σύμβολα άρχοντα.
Από την Ανατολή κατάγεται ο ονομαστός βιολάτορας της Ανατολικής Κρήτης Παντελής Μπαριταντωνάκης. Το 1993 ιδρύθηκε ο Πολιτιστικός και Φυσιολατρικός Σύλλογος Ανατολής, ο οποίος δραστηριοποιείται με πολλές εκδηλώσεις, όπως η Γιορτή Φασολάδας την Καθαρά Δευτέρα, τα καζανέματα (προσφορά ρακής), τα τελαλήματα και το τρατάρισμα μελιού στην Παναγία του Βαρύ, αναβιώνοντας ένα παλαιό έθιμο.
