ΤΗΣ ΕΙΡΗΝΗΣ ΚΑΛΑΙΤΖΑΚΗ
Πάσχα... η μεγαλύτερη γιορτή της Χριστιανοσύνης. Η διάβαση από την Ερυθρά Θάλασσα, για τους Εβραίους. Η Ανάσταση του Κυρίου και η νίκη τής ζωής έναντι του θανάτου, για τους Χριστιανούς.
Μια περίοδος νηστείας και προετοιμασίας σαράντα ημερών γεμάτη μυσταγωγία, βυζαντινούς ύμνους, λιτά και απέριττα ξωκλήσια που ανοίγουν τις πόρτες τους για να υποδεχτούν τους πιστούς. Παρούσα και η φύση που αποκαλύπτεται μπροστά σου τόσο αθόρυβα όσο και εντυπωσιακά. Σαν να προσπαθεί να γεφυρώσει το χάσμα ανάμεσα στη γη και τον ουρανό, εκεί που τούτες τις μέρες όλο και περισσότεροι πιστοί σηκώνουν το κεφάλι για να στείλουν τη δική τους ικεσία στον Ύψιστο.
Πολλά τα λουλούδια, τα δέντρα και οι θάμνοι της Άνοιξης που η ύπαρξή τους σχετίζεται με το Πάσχα και την τελετουργία του. Αρκετά περισσότεροι, οι μύθοι που τα περιβάλουν. Στο προκείμενο σημείωμα θα ασχοληθούμε με τέσσερα από αυτά που εντυπωσιάζουν περισσότερο με την παρουσία τους αλλά κρύβουν και πίσω από αυτή, πανέμορφες ιστορίες γεμάτες πίστη και συμβολισμούς.
Πασιφλόρα – Το λουλούδι του Πάθους (Passiflora Incarnata – Passion Flower)
Η γνωστή μωβ Πασιφλόρα που ευδοκιμεί και στην Κρήτη.
Το κατεξοχήν λουλούδι του Πάσχα, κυρίως για τους συμβολισμούς του, είναι η Πασιφλόρα. Αναρριχώμενο φυτό που οι ρίζες του χάνονται στην κεντρική και τη νότια Αμερική. Στην ίδια οικογένεια ανήκουν πάνω από 600 είδη και το φυτό έχει θεραπευτικές ιδιότητες.
Για το λόγο αυτό οι Ιθαγενείς το έτρωγαν. Γρήγορα εξαπλώθηκε σ’ όλο τον κόσμο χωρίς όμως να ευδοκιμούν όλα τα είδη παντού. Στην Ελλάδα, περισσότερο διαδεδομένη είναι η μπλε Πασιφλόρα. Το φυτό διαθέτει έλικες οι οποίοι βοηθούν τους βλαστούς να στηρίζονται και να αναρριχώνται, φτάνοντας σε ύψος ακόμα και τα 10 μέτρα. Αντέχει στις ακραίες θερμοκρασίες ζέστης και κρύου γι΄ αυτό το λόγο και ζει πολλά έτη. Συχνά αποκαλείται και Ρολογιά αφού το άνθος της θυμίζει ρολόι.
Ουσιαστικά η ιστορία του ξεκινάει το 1609 όταν ο Jacomo Bosio – μοναχός του τάγματος των Ιωαννιτών της Αγίας Έδρας – δέχθηκε μια επίσκεψη από ένα Μεξικανό μοναχό, ο οποίος του έδειξε σχέδια από ένα εκπληκτικό λουλούδι άγνωστο μέχρι τότε.
Ο Bosio αρχικά δεν πείστηκε με την ύπαρξη του λουλουδιού, θεωρώντας τα σχέδια υπερβολικά και αρνήθηκε να το συμπεριλάβει στα βιβλία του. Μελετώντας όμως περισσότερα σχέδια και μετά από διαβεβαιώσεις από ιερείς και από Μεξικανούς μοναχούς, πίστεψε την ύπαρξη του πανέμορφου λουλουδιού που δεν ήταν άλλο από τη γνωστή μας πια Πασιφλόρα.
Ακόμα και σήμερα σε χώρες όπως είναι το Περού και η Ινδία, το αποκαλούν «Λουλούδι των πέντε πληγών».
Ο Bosio παρατήρησε πως το άνθος που είχε το σχήμα καμπάνας, έκανε μεγάλο διάστημα για να ανοίξει και σε σύντομο διάστημα έκλεινε πάλι, παίρνοντας το σχήμα της καμπάνας. Πίστευε λοιπόν πως το λουλούδι ευχαριστούσε με τον τρόπο του τον δημιουργό του και μετά έκλεινε για να προστατέψει στην καρδιά του το μυστήριο του Σταυρού και του Πάθους από τους ειδωλολάτρες. Έτσι ο Bosio ερμήνευσε το εσωτερικό του λουλουδιού ως εξής:
Τα 5 σέπαλα και τα 5 πέταλα συμβολίζουν τους 10 Αποστόλους, εκτός τον Πέτρο και τον Ιούδα για τους γνωστούς λόγους. Οι 5 στήμονες συμβολίζουν τις 5 πληγές του Ιησού.
Τα στίγματα του ύπερου... τους ήλους (τα καρφιά) του Ιησού.
Η μωβ κορώνα με τα νήματα ... το ακάνθινο στεφάνι.
Τα φύλλα έχουν λογχοειδή σχήμα σαν τη λόγχη που κάρφωσε τον Χριστό και κάτω από τα φύλλα υπάρχουν σκούρα στίγματα που δηλώνουν τα 30 αργύρια.
(Πηγή μύθου: Jacomo Bosio: National Collection of Passiflora)
Ένα άλλο είδος Πασιφλόρας που ευδοκιμεί στο Βοτανικό Πάρκο Κρήτης στον Φουρνέ Χανίων
Πασχαλιά (Syrigna Vulgaris)
Λουλούδι με πολύ δυνατό άρωμα. Κατά μία εκδοχή, το όνομα Πασχαλιά προέρχεται από την εποχή της ανθοφορίας του 20 – 30 μέρες πριν το Πάσχα. Κατά μία άλλη, η λατινική ονομασία δόθηκε από την ελληνική λέξη σύριγγα που σημαίνει σωλήνα, λόγω του σχήματος που έχουν τα φύλλα της. Έχει ροζ ή μωβ άνθη με πολύ έντονο άρωμα. Το ύψος της μπορεί να φτάσει τα 4-5 μέτρα και η διάμετρος τα 2-3 μέτρα. Φυτεύεται σε ηλιόλουστο μέρος και χρειάζεται λίγο νερό για να μεγαλώσει.
Είναι ένα ακόμα φυτό που σύνδεσε το όνομά του με μύθους γύρω από τη Χριστιανοσύνη. Σύμφωνα με τον επικρατέστερο από αυτούς, το όνομά της το πήρε από τη χαρά της όταν αναστήθηκε ο Χριστός.
Κοντά στο λόφο του Γολγοθά βρισκόταν ένα μικρό δέντρο το οποίο παρακολουθούσε τα Πάθη του Ιησού. Από τη θλίψη του, έριξε κάτω όλα του τα φύλλα και ξεράθηκε. Όταν ο Χριστός αναστήθηκε, το δεντράκι γέμισε ξανά φύλλα και άνθισε. Λόγω του γεγονότος αυτού, οι άνθρωποι ονόμασαν το δεντράκι... Πασχαλιά.
Μύθος σχετικός με τη Χριστιανοσύνη που εξηγεί τα τόσο όμορφα άνθη και το δυνατό άρωμα της Πασχαλιάς είναι και ο ακόλουθος.
Όταν ο Ηρώδης έδωσε διαταγή να σφαγιαστούν όλα τα νήπια της Βηθλεέμ και των γύρω περιοχών κάτω των δύο ετών, η Παναγία με τον Ιωσήφ πήραν τον μικρό Χριστό και κατευθύνθηκαν προς την Αίγυπτο μέσα στη νύχτα για να γλιτώσουν από τη μανία του Ηρώδη.
Καθώς όμως ξημέρωνε η μέρα και η ζέστη γινόταν όλο και πιο δυνατή, έψαχναν απεγνωσμένα ένα δέντρο, στη σκιά του οποίο θα κάθιζαν για να ξαποστάσουν. Ξαφνικά φύτρωσε μπροστά τους ένα μικρό δεντράκι όμοιο με εκείνο που βρισκόταν στο λόφο του Γολγοθά. Σταμάτησαν λοιπόν αμέσως κάτω από αυτό για να ξαποστάσουν. Η Παναγία τότε σήκωσε το κεφάλι και το ευλόγησε, να είναι πάντα γεμάτο με άνθη που μοσχοβολούν.
Η δύναμη της πίστης όμως δεν σταματάει εδώ. Όταν σταύρωσαν το Χριστό, η Παναγία στεναχωρημένη κάθισε να ξεκουραστεί κάτω από ένα δέντρο το οποίο ήταν γεμάτο φύλλα αλλά χωρίς κανένα άνθος. Γρήγορα αποκοιμήθηκε. Καθ’ όλη τη διάρκεια του ύπνου της, το δέντρο έριξε τα φύλλα του τα οποία Την σκέπασαν.
Όταν η Παναγία ξύπνησε, ένιωσε μεγάλη έκπληξη βλέποντας τα φύλλα πάνω της και το δέντρο γυμνό. Έτσι το ευλόγησε να μυρίζει πάντα όμορφα. Το δέντρο γέμισε ξανά με φύλλα και άνθισε για πρώτη φορά. Οι συμβολισμοί πήραν σάρκα και οστά και καθώς η ανθοφορία του δέντρου συνδέθηκε με τη ζωή και την ανάσταση του Κυρίου, ονομάστηκε Πασχαλιά.
Η ονομασία του δέντρου κατά άλλους συνδέεται με την αρχαία μυθολογία. Η Πασχαλιά ήταν μια νύμφη που ονομαζόταν Σειρήνα. Η ομορφιά της μάγεψε τον Πάνα και την ερωτεύτηκε. Άρχισε λοιπόν να την κυνηγάει στο δάσος. Η νύμφη τρομαγμένη έτρεχε για να γλιτώσει και μέσα στην αγωνία της μεταμόρφωσε τον εαυτό της σε έναν όμορφο αρωματικό θάμνο την Πασχαλιά.
Τη λαϊκή σοφία έρχονται να επιβεβαιώσουν στο πέρασμα του χρόνου οι ποιητές καταγράφοντάς την με τρόπο λυρικό. Χαρακτηριστική είναι η αναφορά στην Πασχαλιά, στο ποίημα του Στέλιου Σπεράντζα με τίτλο «Η Λαμπρή».
...Να ΄την η Λαμπρή με τα λουλούδια
κόψετε παιδιά την Πασχαλιά
κι όλα με χαρές και με τραγούδια
τρέξετε ν’ αλλάξομε φιλιά...
(Πηγή μύθου: «Οι μύθοι των λουλουδιών» - Πότης Στρατίκης, Εκδόσεις Στρατίκη)
Κουτσουπιά (Cercis Siliquastrum)
Απαντάται στην Ελληνική φύση και με τις ονομασίες Κότσικας, Μαμουκαλιά και Κερκίδα. Το λατινικό της όνομα Cercis προέρχεται από την ελληνική λέξη κερκίδα, εξάρτημα του αργαλειού που χτυπούσε το υφάδι ώστε να σχηματίζεται το ύφασμα.
Τα χρόνια που κάποιος συναντούσε τον αργαλειό σε κάθε ελληνικό σπίτι, η κουτσουπιά ήταν το κατάλληλο δέντρο για να κατασκευαστεί αυτό το εξάρτημα. Συχνά όμως κατασκεύαζαν και μικροέπιπλα. Τα άνθη της είναι πυκνά χρώματος μωβ. Φυλλοβόλο δέντρο μπορεί να φτάσει σε ύψος μέχρι 5 μέτρα. Η ομορφιά του το μετέτρεψε σε καλλωπιστικό δέντρο τα τελευταία χρόνια, σε κήπους αλλά και σε πόλεις, δίνοντας χρώμα την Άνοιξη στους γκρίζους δρόμους τους. Είναι γνωστό και ως δέντρο του Ιούδα (Arbre de Judee).
Άρρηκτα συνδεδεμένη η Κουτσουπιά με τη Χριστιανοσύνη. Κατά τη λαϊκή παράδοση είναι το δέντρο που κρεμάστηκε ο Ιούδας μετά την προδοσία. Σύμφωνα με το μύθο, επειδή το δέντρο είναι ιδιαίτερα ευλύγιστο, ο Ιούδας δεν ξεψύχησε αμέσως αλλά έμεινε κρεμασμένος εκεί τρεις μέρες. Γι’ αυτό και η ψυχή του δεν πήγε στον κάτω κόσμο. Λέγεται πως το δέντρο κοκκίνισε από τη ντροπή του, επειδή η ύπαρξή του συνδέθηκε με τον Ιούδα.
Παπαρούνα (Papaver Rhoeas)
Η γνωστή παπαρούνα ανήκει στην οικογένεια των Παπαβεριδών και απαντάται στην Ελλάδα σε περισσότερα από δέκα είδη. Συναντάται συχνότερα σε μη καλλιεργημένα χωράφια.
Όταν φύτρωνε σε σπαρμένα χωράφια, τότε εκείνα θεωρούνταν ευλογημένα και προστατευμένα από τη θεά Δήμητρα μιας και ήταν το ιερό φυτό της. Το όνομά της εικάζεται πως προέρχεται από την κέλτικη λέξη «παπα» που σημαίνει τροφή για τα μωρά, αφού οι Κέλτες έβαζαν την παπαρούνα στις κρέμες των μωρών για θεραπευτικούς λόγους.
Καθεαυτό λουλούδι του Πάσχα, η παπαρούνα σύνδεσε το χρώμα της με το αίμα του Χριστού. Όταν ο Ιησούς σταυρώθηκε, στη βάση του Σταυρού φύτρωσε ένα μικρό άσπρο λουλούδι.
Ταυτόχρονα ένα μικρό καφετί πουλάκι με άσπρο λαιμό, πέταξε πάνω από το κεφάλι του Χριστού θέλοντας να απαλύνει τον πόνο Του από το ακάνθινο στεφάνι. Έτσι κατάφερε με το ράμφος του να αφαιρέσει από το μέτωπο του Ιησού ένα από τα αγκάθια.
Αμέσως σταγόνες από το αίμα Του έπεσαν στο λαιμό του πουλιού και στα πέταλα του λουλουδιού. Από τότε το πουλάκι ονομάστηκε κοκκινολαίμης και η παπαρούνα απέκτησε κόκκινο χρώμα για να θυμίζει το Πάθος του Χριστού.
Παράλληλα όμως με το μύθος που συνδέεται με τη Χριστιανοσύνη διάσημος είναι και ο αρχαίος ερωτικός μύθος που συνδέεται με τον Άδωνι και την Αφροδίτη.
Κάποτε ο θεός Άρης ήταν ερωτευμένος με τη θεά Αφροδίτη. Εκείνη όμως τον εγκατέλειψε για τα μάτια ενός όμορφου νέου του Άδωνι. Μια μέρα ο Άδωνις βγήκε για κυνήγι στο δάσος. Ο Άρης όμως που τον μισούσε, μεταμορφώθηκε σε κάπρο και τον πλήγωσε θανάσιμα. Η Αφροδίτη που ήταν εκεί κοντά, ακούγοντας τις φωνές τού αγαπημένου της, έτρεξε να τον βοηθήσει.
Ήταν όμως ήδη αργά. Πήρε αγκαλιά τον αγαπημένο της και έριξε στην πληγή του νέκταρ. Αμέσως από την πληγή πετάχτηκε ένα όμορφο κόκκινο λουλούδι από το αίμα του Άδωνι, που όμως έζησε λίγο. Γι’ αυτό το λόγο και συχνά αποκαλείται ανεμολούλουδο, αφού ο άνεμος το βοηθάει να ανθίσει και ο άνεμος την αμέσως επόμενη μέρα, σκορπίζει τα άνθη του.
Στην Κρήτη ονομάζεται και Κουτσουνάδα και χρησιμοποιείται ακόμα και σήμερα για τη βαφή των Πασχαλινών αυγών.
ΕΙΡΗΝΗ ΚΑΛΑΙΤΖΑΚΗ
