Το Χαμέζι, ειναι οικισμός (σε υψόμ 430 μ.) του νομού Λασιθίου. Δοιηκητικά ανοίκει στον Δήμο Σητείας και έχει 241 κατοίκους (2001).
Τ.δ. Χαμεζίου -- το Χαμέζιον [ 241 ]
Το πανέμορφο Χαμέζι βρίσκεται 11χιλ. δυτικά της Σητείας. Έχει αξιόλογο Λαογραφικό μουσείο. Στη θέση Σουβλωτό Μουρί, κοντά στο χωριό υπάρχουν τα ερείπια περίφημης μινωικής οικίας. Πρόκειται για ελλειψοειδές οικοδόμημα, μοναδικό δείγμα μινωικής αρχιτεκτονικής στην Κρήτη.
Στη θέση Σουβλωτό Μουρί βρίσκεται η μοναδική, περίφημη ελλειπτική οικία που θεωρείται από τα πιο σημαντικά λείψανα του Μινωικού Πολιτισμού. Ανασκάφηκε το 1903 από τον Ξανθουδίδη και μελετήθηκε από τους Machenzie , Ν . Πλάτωνα και Κωστή Δαβάρα.
Το σχήμα, η δομή, η πολυπλοκότητα και τα ευρήματα του προβλημάτισαν πολύ τους αρχαιολόγους και το θέμα δεν έχει εξαντληθεί.
Μάλλον πρόκειται για μεγάλη κατοικία με οικιακό ιερό στο χώρο της οποίας σε μεταγενέστερη Μινωική εποχή κτίστηκαν και κατοικίες αγροτών. Βρέθηκαν πλήθος ευρημάτων όπως χάλκινα αντικείμενα, πέλεκυς, σμίλη, αξίνα, πήλινα ειδώλια, κομμάτια πήλινου βωμού ή τράπεζας προσφορών, όστρακα, αγγεία, οικιακά σκεύη κ.α.
Στη θέση Λιναρές βρέθηκε κτιστός Μινωικός τάφος με οστά, κυλινδρική σφραγίδα από ελεφαντόδοντο, κ.α. και στη θέση Φατσή συστάδα πρωτογεωμετρικών τάφων με σφραγιδόλιθους, περιδέραια κ.α.
Στη περιοχή Χαμεζίου ανήκει το Φρούριο Λιόπετρο ((Leon di Pietra) που κτίστηκε πιθανώς τα πρώτα χρόνια της Ενετοκρατίας στη θέση αρχαίας ακρόπολης. Το φρούριο έχει ερειπωθεί και σήμερα βλέπει κανείς υπολείμματα του ισχυρού τείχους και των πύργων, πλήθος θολωτών δεξαμενών και άλλα κτίσματα. Στο χώρο του έχει κτιστεί η Εκκλησία του Αγ. Ιωάννου.
Η θέα από το λόφο του φρουρίου είναι μαγευτική,
Στο Χαμέζι υπάρχει αξιόλογο, πλούσιο λαογραφικό μουσείο, παλιό κρητικό σπίτι με όλα τα μέρη, τα σκεύη και τα έπιπλα του, είδη λαϊκής τέχνης, παλιό ελαιουργείο, πατητήρι, «καζαναριό» κ.α. Έγινε με πρωτοβουλία της λαογράφου Ειρήνης Παπαδάκη- Κασιέρη που καταγόταν από το Χαμέζι. Το Χαμέζι φημίζεται για τους καλούς του τεχνίτες της πέτρας και την διατήρηση της τοπικής παράδοσης.
Το λαογραφικό μουσείο Εδρεύει στο Χαμέζι, περίπου 10 χιλιόμετρα Δυτικά της Σητείας, στην πραγματικότητα είναι ένα Λαογραφικό Μουσείο και ένα αυθεντικό παραδοσιακό Λασιθιώτικο σπίτι. Η προσπάθεια ξεκίνησε στα τέλη της δεκαετίας του 1970 οπότε και ιδρύθηκε το Μουσείο από τον Πολιτιστικό Σύλλογο και την Εκπαιδευτική Κοινότητα του χωριού.
Το 1978 σαν πρώτο βήμα κτίστηκε το πρώτο μέρος του Μουσείο που αναπαριστάνει ένα παραδοσιακό κρητικό σπίτι του 19ου αιώνα με τις καμάρες του και όλα τα τυπικά αρχιτεκτονικά του στοιχεία.
Η πρώτη εντύπωση που αποκομίζει ο επισκέπτης μπαίνοντας στο σπίτι κυριαρχείται από την απλότητα και την λιτότητα. Λιτό ήταν το σπίτι και η επίπλωσή του.
Πρώτα πρώτα ένας αργαλειός για τα υφαντά της διακόσμησης του σπιτιού και της ένδυσης των κατοίκων του, μερικές απλές καρέκλες και ένα χαμηλό μεγάλο τραπέζι, ο μεγάλος καθρέφτης της κάμαρας, ένας τεράστιος καναπές και ένα μεγάλο μπαούλο που φυλάγανε τα προικιά, ο λυχνοστάτης με τα λυχνάρια που φώτιζαν το σπίτι, ο μύλος για το αλεύρι και πολλά μεγάλα και μικρά κανάτια.
Το 1993 έγινε το δεύτερο μεγάλο βήμα με την κατασκευή της β' πτέρυγας του Μουσείου που είναι και η τελική του μορφή.
Η νέα πτέρυγα του 1993 περιλαμβάνει ένα πλήρες παλιό ελαιοτριβείο, ένα εργαστήρι επεξεργασίας σιδήρου με το αμόνι του, το φυσερό και τα υπόλοιπα εργαλεία του και τέλος μια εντυπωσιακή αυλή με το πατητήρι της που πάταγαν τα σταφύλια για να κάνουν το μούστο και το κρασί τους, η δεξαμενή του νερού και ο μικρός φούρνος χαρακτηριστικό κάθε κρητικιάς αυλής αυτής της εποχής.
Το δεύτερο κτίσμα είναι ένα χαρακτηριστικό δείγμα της τοπικής παραδοσιακής αρχιτεκτονικής και ένα χαρακτηριστικό δείγμα της επιδεξιότητας και της θέλησης με τις οποίες ήταν προικισμένοι οι ντόπιοι μάστορες που παρέλαβαν ένα σχεδόν ετοιμόρροπο κτίριο και το ανακαίνισαν και το μετέτρεψαν στο θαυμάσιο αποτέλεσμα που βλέπουμε σήμερα και θαυμάζουμε.
Κύριος στόχος του Μουσείου δεν είναι μια απλή και «νεκρή» αναπαραγωγή του παλιού σπιτιού, αλλά η ζωντανή αναπαράσταση όπου μέσα από λειτουργικούς χώρους θα αναδεικνύονται οι παραδόσεις και ο πολιτισμός της Κρήτης με όλα αυτά τα εκθέματα που τα περισσότερα είναι δωρεές των κατοίκων του χωριού.
ΦΩΤ - ΑΝΤΩΝΗΣ ΓΕΝΝΑΡΑΚΗΣ
