Το Μοναστηράκι, επισήμως γνωστό ως Μοναστηράκιον, είναι χωριό και έδρα ομώνυμης κοινότητας του Δήμου Αμαρίου, στην Περιφερειακή Ενότητα Ρεθύμνης της Κρήτης.
Απέχει 37 χιλιόμετρα από το Ρέθυμνο και είναι κτισμένο σε υψόμετρο 380 μέτρα. Έχει ανακηρυχθεί παραδοσιακός οικισμός.
Ο Εμμανουήλ Λαμπρινάκης στο έργο του Γεωγραφία της Κρήτης, του 1890, αναφέρει ότι το όνομα του χωριού προέρχεται από ένα μικρό βυζαντινό ναό της περιοχής, αφιερωμένο στην Παναγία. Ο ναός αυτός ανήκε σε μικρό μοναστήρι.
Την ύπαρξη μοναστηριού κατά τους ενετικούς χρόνους πιστοποιούν πράξεις τις οποίες συνέταξε ο Μανώλης Βαρούχας, νοτάριος της περιοχής την περίοδο 1597-1613, στις οποίες αναφέρεται η Μονή της Θεοτόκου στην Πετράδια. Ο ναός του μοναστηριού έχει ταυτιστεί με τον μικρό ναό της Παναγίας, στο εσωτερικό του οποίου έχουν βρεθεί τάφοι και ίχνη αγιογραφιών.
Η αρχαιολογική θέση του Μοναστηρακίου καταλαμβάνει την κορυφή και τις πλαγιές ενός χαμηλού λόφου στην κοιλάδα του Αμαρίου, ανάμεσα στο όρος Ίδη (Ψηλορείτης) και το όρος Κέντρος. Η κοιλάδα αποτελεί φυσικό πέρασμα ανάμεσα στη βόρεια και στη νότια Κρήτη.
Οι πολυετείς συστηματικές ανασκαφές έχουν φέρει στο φως έναν εκτεταμένο οικισμό της Παλαιοανακτορικής περιόδου, που χρονολογείται στη Μέση Μινωική Ι έως ΙΙΒ (περ. 2000–1700 π.Χ.). Ο οικισμός φέρει όλα τα γνωρίσματα ενός ανακτορικού κέντρου της εποχής, όπως μνημειακή αρχιτεκτονική, οργανωμένο πολεοδομικό σχέδιο, αποθηκευτικούς και εργαστηριακούς χώρους, χώρους λατρείας και δημόσιων συναθροίσεων, καθώς και αρχεία σφραγισμάτων
Μέχρι σήμερα έχουν εντοπιστεί τρία κύρια κτιριακά συγκροτήματα, τα οποία παρουσιάζουν διακριτές λειτουργίες και φάσεις χρήσης.
Το συγκρότημα φαίνεται να σχετίζεται με το ανάκτορο της Φαιστού και έχει συσχετιστεί με επιφύλαξη με την πόλη Σουκιρίτα-Συβρίτα, η οποία αναφέρεται σε κείμενα της γραμμικής Α΄ και γραμμικής Β'. Η τελική καταστροφή του οικισμού προήλθε από σεισμό και πυρκαγιά στο τέλος της Παλαιοανακτορικής (ΜΜΙΙΒ) περιόδου, γύρω στα 1700 π.Χ.
Ο λόφος στον οποίο είναι κτισμένο το μινωικό ανάκτορο φαίνεται να κατοικήθηκε ξανά στην ελληνιστική εποχή, όπως προέκυψε από την ανασκαφή υπολειμμάτων οικιών.
Εντός του χωριού έχουν βρεθεί υπολείμματα τοίχων της ρωμαϊκής εποχής και 100 μέτρα νοτιοδυτικά του χωριού έχουν εντοπιστεί όστρακα της ίδιας εποχής, τα οποία πιθανόν προέρχονται από αγροικία. Στη θέση Σκούφια έχει ανασκαφεί θολωτό κτίριο της ρωμαϊκής εποχής
Το χωριό φαίνεται να κατοικήθηκε κατά τη δεύτερη βυζαντινή περίοδο. Η παλαιότερη γραπτή μνεία στο χωριό γίνεται σε έγγραφο του 1254. Σύμφωνα με το έγγραφο το Μοναστηράκι, η περιοχή του και ο Σμιλές αναγνωρίστηκαν ως φέουδα του Μιχαήλ Βαρούχα Πετροχείλου.
Την ίδια εποχή εγκαταστάθηκε στο χωριό επίσης η οικογένεια των Σκορδύληδων και των Καφάτηδων ή Καλαφάτηδων, οι οποίοι έφυγαν από τον Μυλοπόταμο ύστερα από πιέσεις των Βενετών.
Το χωριό αναφέρεται από τον Φραντσέσκο Μπαρότσι το 1577 ως Monastirachi. Στην ενετική απογραφή του 1583 από Καστροφύλακα αναφέρεται ως Monastirachi με 208 κατοίκους. Μνεία στο χωριό γίνεται και στην απογραφή του Βασιλικάτα του 1630, όπου αναφέρεται ξανά ως Monastirachi.
Στην απογραφή του 1834 η οποία πραγματοποιήθηκε από τους Αιγυπίους διέθετε αμιγώς χριστιανικό πληθυσμό, με 20 χριστιανικές οικογένειες να διαμένουν στο χωριό. Στην απογραφή του 1881 αναφέρεται στον δήμο Μοναστηρακίου και είχε 276 χριστιανούς κατοίκους.
Στην απογραφή του 1900 είχε 337 κατοίκους και είχε οριστεί έδρα του δήμου Πανακραίων. Στην απογραφή του 1920 αναφέρεται ως έδρα αγροτικού δήμου Το 1927, το Μοναστηράκι ορίστηκε έδρα δικής του κοινότητας, μέχρι την Καποδιστριακή διοικητική διαίρεση, οπότε και προσαρτήθηκε στον Δήμο Σιβρίτου. Με το πρόγραμμα Καλλικράτης εντάχθηκε στον δήμο Αμαρίου.
Το Μοναστηράκι έχει χαρακτηριστεί παραδοσιακός οικισμός. Tο συγκρότημα ύδρευσης του χωριού έχει χαρακτηριστεί ιστορικό διατηρητέο μνημείο, διότι πρόκειται για πολύ σημαντικό υδρευτικό έργο, χαρακτηριστικό δείγμα της λαϊκής τοπικής αρχιτεκτονικής, που είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με τη ζωή του τόπου και αποτελεί σημείο αναφοράς της ιστορικής μνήμης των κατοίκων.
Αποτελείται από την Κρήνη, τη συστοιχία γουρνών και την συλλεκτήρια δεξαμενή. Επίσης το παλιό κτίριο του δημοτικού σχολείου έχει χαρακτηριστεί ιστορικό διατηρητέο μνημείο ως σημαντικότατο δείγμα ειδικού κτιρίου.
Ο ενοριακός ναός του χωριού είναι αφιερωμένος στη Μεταμόρφωση του Σωτήρος. Στο παρελθόν διέθετε καμπάνα με την επιγραφή 1585 και ανάγλυφες παραστάσεις της Σταύρωσης, της Παναγίας και του Ιωάννη, αλλά πλέον δεν σώζεται. Ο κοιμητηριακός ναός του χωριού είναι αφιερωμένος στην Αγία Τριάδα.
Στο κέντρο του σύγχρονου χωριού δεπσόζει ο ναός του Μιχαήλ Αρχαγγέλου. Ο ναός είναι μονόχωρος καμαρόσκεπος και χρονολογείται από τις αρχές του 14ου αιώνα. Το κωδωνοστάσιο φέρει καμπάνα με εγχάρακτη τη χρονολογία 1601.
Το τοξωτό θύρωμα της εισόδου του ναού είναι περιβάλλεται από μεγαλύτερο τόξο το οποίο στηρίζεται πάνω σε προβολούς και ψευδοκιονίσκους, ώστε η είσοδος να καταστεί εντυπωσιακότερη. Ο νότιος τοίχος φέρει εξωτερικά τρία τυφλά οξυκόρυφα αψιδώματα.
Στο εσωτερικό του διασώζονται σπαράγματα τοιχογραφιών. Η εντυπωσιακότερη τοιχογραφία είναι η Κοίμηση της Θεοτόκου. Η σύνθεση είναι πολυπληθής και χαρακτηρίζεται από έντονη κινητικότητα.
Πάνω από το κρεβάτι της Παναγίας απεικονίζεται ο Χριστός να κρατάει τη ψυχή της Παναγίας. Περιβάλλεται από γκριζογαλανή ωοειδή δόξα. Ο Άγιος Παύλος σκύβει πάνω από στο κρεβάτι, ενώ πάνω από το κεφάλι της Παναγίας βρίσκονται ο Άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος και ο Άγιος Πέτρος, ο οποίος κρατάει θυμιατό.
Πίσω τους απεικονίζονται και άλλοι μαχητές. Γύρω από το Χριστό στέκουν τέσσερις επίσκοποι. Δεξιά και αριστερά διακρίνονται μέσα σε νεφέλες έντεκα απόστολοι.
Ο ναός του Αγίου Γεωργίου, του 15ου αιώνα, είναι επίσης τοιχογραφημένος. Στο τεταρτοσφαίριο της αψίδας του ιερού απεικονίζεται η Παναγία, η οποία φορά πορφυρό ένδυμα. Μπροστά της κάθεται ο Χριστός Εμμανουήλ που ευλογεί. Η τοιχογραφία φέρει την επιγραφή «Μήτηρ Θεού η πάντων χαρά»
.jpg)
.jfif)
.jfif)
.jfif)
.jfif)
.jfif)
.jfif)
.jfif)
.jfif)
.jfif)
.jfif)
