Ιστορική Αρχιτεκτονική Της Βόρειας Αμερικής

Πρώιμη Αρχιτεκτονική του Μισισιπή (1700 - 700 π.Χ.)

Περί το 1700 π.Χ. κατοικήθηκε από γεωργούς η εύφορη έκταση της κατώτερης κοιλάδας του Μισισιπή, από τη Νέα Ορλεάνη μέχρι το νοτιότερο άκρο του Ιλινόις.

Οι οικισμοί αναπτύχθηκαν δίπλα στους παραποτάμους του Μισισιπή για να διευκολύνονται η επικοινωνία τους και οι εμπορικές τους συναλλαγές, όπως μαρτυρούν τα πολλά χρηστικά και ιερά αντικείμενα που βρέθηκαν στις ανασκαφές.

Αυτή την εποχή κατασκεύασαν χωμάτινες υπερυψωμένες πλατφόρμες για να κατοικούν και να εκτελούν τις λατρευτικές τους τελετές πάνω σε αυτές, δεδομένου ότι το έδαφος που καλλιεργούσαν πλημμύριζε από τον ποταμό.

Η πιο προηγμένη από τις χωμάτινες κατασκευές τους βρίσκεται στο Πόβερτι Πόιντ και μοιάζει με ένα τεράστιο υπαίθριο θέατρο. Είναι μια βαθμιδωτή κατασκευή έξι ομόκεντρων ημιελλειπτικών δακτυλίων που υποδιαιρείται με ακτινωτούς διαδρόμους σε έξι κυκλικούς τομείς. Αυτή η κατασκευή περιβάλλει αμφιθεατρικά μια υπαίθρια πλατεία ακτίνας περίπου 300 μέτρων.

Οι κατασκευές αυτές, στο βαθμό που θεωρούνται αρχιτεκτονική, είναι η πρώτη αρχιτεκτονική στη Βόρεια Αμερικανική Ήπειρο.

Φ01. Αμφιθεατρική κατασκευή Poverty Point, κοιλάδα Μισισιπή

Οικισμοί στον Καναδά και στην νότια Αλάσκαβαπό το 1000 π.Χ.

Περί το 1000 π.Χ., άρχισε κάποια ανάπτυξη της γεωργίας, στην περιοχή του σημερινού δυτικού Καναδά και της νοτιοδυτικής Αλάσκας, που οδήγησε στη δημιουργία αγροτικών οικισμών.

Δεν σώζονται σημαντικά αρχιτεκτονικά κατάλοιπα, καθώς κατασκεύαζαν τα κτίριά τους από ξυλεία και άλλα φθαρτά υλικά δασικής προέλευσης. Διασώζονται όμως περίτεχνα ξύλινα τοτέμ που μαρτυρούν την υψηλή στάθμη του πολιτισμού τους.

Οι Βίκινγκς που ξεκίνησαν από την Σκανδιναβία, αφού αποίκισαν τη βόρεια Ευρώπη, έφθασαν μέχρι και τις ανατολικές ακτές της βόρειας Αμερικής. Στο νησί Νέας Γης, στον βορειοανατολικό Καναδά βρέθηκαν ίχνη του οικισμού L' Anse aux Meadows των Βίκινγκς, που χρονολογούνται στο τέλος της 1^ης χιλιετίας μ.Χ.

(Αριστέρα) Φ02. Οικσμός Ινδιάνων στο νησί Haida του Καναδά, (Δεξιά) Φ03. Τοτέμ στο νησί Haida

Αρχιτεκτονική των Πουέμπλο (Pueblo) (650 μ.Χ. - 1525 μ.Χ.)

Ο Πουέμπλο είναι ένας προ-Κολομβιανός πολιτισμός που αναπτύχθηκε στις βόρειες παρυφές της Κεντρικής Αμερικής (pueblos ονομάζονται τα χωριά στα Ισπανικά).

Εκεί, στις σημερινές πολιτείες των ΗΠΑ, Νέο Μεξικό, Αριζόνα και Κολοράντο, τον 7^ο αιώνα μ.Χ. φυλές όπως οι Ανασάζι άρχισαν να αναπτύσσουν τη γεωργία και εγκαταστάθηκαν μόνιμα, δημιουργώντας πολλά χωριά.

Ο πολιτισμός τους διαφοροποιήθηκε από τους αντίστοιχους της Κεντρικής Αμερικής, καθώς η γη τους δεν μπορούσε να παράγει πλεόνασμα τροφής και έπρεπε να αρκεστούν στα καλαμπόκια, στα φασόλια και στα κολοκύθια που παρήγαγαν σε περιορισμένες ποσότητες. Έτσι δεν δημιούργησαν μεγάλες πόλεις, ούτε μνημειακά έργα.

Η αρχιτεκτονική τους ήταν αμιγώς χρηστική, δημιουργώντας χώρους μόνο για κατοίκηση, αποθήκευση των καρπών τους και συνάθροιση των μελών της κοινότητας.

Ο πιο ιδιαίτερος τύπος κτιρίου τους είναι το κίβα (kiva), που ξεκίνησε σαν αποθήκη καρπών και εξελίχθηκε και ως κοινοτικός χώρος συνάθροισης. Έχει κυκλική κάτοψη και είναι υπόγειος ή μπαζώνεται περιμετρικά για να συμπεριφέρεται βιοκλιματικά ως υπόγειος. Ο εξαερισμός του πραγματοποιείται από άνοιγμα στην οροφή, από όπου έχει και τη μοναδική του πρόσβαση, με ξύλινη ανεμόσκαλα.

Αξιοθαύμαστη είναι η προσαρμογή της αρχιτεκτονικής τους στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του τόπου (γεωγραφία, κλίμα, τοπικά υλικά).

Έκτιζαν τα κτίριά τους είτε με ωμόπλινθους αποξηραμένους στον ήλιο, είτε με αμμόλιθους, που τους λάξευαν και τους δομούσαν με κονίαμα σε συνδυασμό με λιθοδομές.

Αξιοποιούσαν το φυσικό ανάγλυφο στο οποίο προσάρμοζαν και ενέτασσαν αριστουργηματικά τα κτίριά τους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το Παλάτι του Γκρεμού, που το ενέταξαν σε ένα σπηλαιώδες κοίλωμα στην κατακόρυφη παρειά ενός υψώματος.

(Αρεστερά) Φ04. Παλάτι του Γκρεμού, Κολοράντο, (Δεξιά) Φ05. Τετράγωνο Πυργόσπιτο, Κολοράντο.

(Αριστερά) Φ06. Pueblo de Taos, Νέο Μεξικό, (Δεξιά) Φ07. Μικρά κιβα, Chaco Canyon

Φ08. Το μεγάλο κίβα του Chetro Ketl, Chaco Canyon

Αξιοσημείωτος είναι ο οικισμός Πακουιμέ, στο βόρειο Μεξικό, που είναι κατασκευασμένος από ωμόπλινθους. Εδώ συνδέονται οι πολιτισμοί της Κεντρικής Αμερικής, και ειδικότερα των Τολτέκων, με τον πολιτισμό Πουέμπλο.

Φ09. Paquimé, Μεξικό

Ισπανική Αποικιακή Αρχιτεκτονική

Η Ισπανική Αποικιακή Αρχιτεκτονική αναπτύχθηκε κυρίως στην Νότια και στην Κεντρική Αμερική, αλλά και στις νότιες Πολιτείες των ΗΠΑ. Βλέπε την προηγούμενη παρουσίαση της παρούσας μόνιμης στήλης.

Αρχιτεκτονικό Κίνημα Σινγκλ (Shingle) (1870 - 1910)

Μέσα στο πατριωτικό κλίμα που είχε αναπτυχθεί τον 19^ο αιώνα στις ΗΠΑ, αναζητούσαν έναν αρχιτεκτονικό ρυθμό που να πηγάζει από τα κτίρια που είχαν αναγείρει στις αρχές του 18^ου αιώνα οι Αγγλοσάξονες πρόγονοί τους, που αποίκησαν τη Βόρεια Αμερική. Έτσι δημιουργήθηκε, στις ανατολικές και στις βορειοδυτικές πολιτείες των ΗΠΑ, το αρχιτεκτονικό κίνημα Σινγκλ.

Το κίνημα αυτό ονομάζεται και Κουίν Ανν, καθώς τα πρότυπά του είχαν δημιουργηθεί επί της βασιλείας της Άννας (1702 - 1714).

Η ονομασία Shingle προκύπτει από τις λεπτές διακοσμητικές σανίδες, με τις οποίες ήταν κατά κανόνα επενδυμένες οι όψεις των κτιρίων.

Τα κτίρια έχουν στέγες κατασκευασμένες επιτηδευμένα, ώστε να μοιάζουν παλαιές, και συχνά συνδυάζονται με πυργίσκους και αετώματα. Επιδιώκεται τα κτίρια να φαίνονται ταπεινά, παρόλο που συνήθως είναι ευρύχωρα και άρτια εξοπλισμένα.

Οι κατόψεις τους σχεδιάζοντο έτσι ώστε να είναι πλήρως λειτουργικές, σαν προάγγελοι της έμφασης στη λειτουργικότητα, που καθιερώθηκε στο μοντέρνο κίνημα.

Ο Φρανκ Λόυντ Ράιτ, σε ηλικία 22 ετών, σχεδίασε το σπίτι του ακολουθώντας αυτό το συντηρητικό κίνημα, πριν προχωρήσει στον αρχιτεκτονικό ρυθμό Πρέϊρι.

(Αρεστερά) Φ10. Κατοικία John Calvin Stevens, Portland, (Δεξιά) Φ11. Κατοικία Watts Sherman, Rhode Island.

(Αρεστερά)Φ12. Κατοικία και στούντιο Frank Lloyd Wright, (Δεξιά) Φ13. Δημαρχείο, Essex.

Αρχιτεκτονικό Κίνημα της Σχολής του Σικάγο (1879 - 1900)

Μετά την πυρκαγιά του 1871, το Σικάγο ανοικοδομήθηκε με οργιώδεις ρυθμούς και ήδη το 1890, ο πληθυσμός του υπερέβαινε το ένα εκατομμύριο. Η αξία της γης αυξήθηκε κατακόρυφα, αφού η έκταση των οικοπέδων δεν αρκούσε να καλύψει τη ζήτηση.

Τη λύση έδωσε το αρχιτεκτονικό κίνημα της Σχολής του Σικάγο, που πέτυχε άριστη σύζευξη της αρχιτεκτονικής με την τεχνολογία, δημιουργώντας τους αμερικανικούς εμπορικούς ουρανοξύστες, με χαλύβδινη φέρουσα κατασκευή.

Η κατασκευή ουρανοξυστών έγινε εφικτή χάρις στην ανάπτυξη της πυροπροστασίας της χαλύβδινης φέρουσας κατασκευής, στην ανάπτυξη τεχνολογίας θεμελίωσης που φέρει μεγάλα φορτία, και κυρίως χάρις στους ανελκυστήρες που για πρώτη φορά κατασκεύασε ο Εlisha Otis, το 1857.

Πρωτεργάτες αυτού του κινήματος ήταν ο William Le Baron Jenney και ο Louis Sullivan.

Ο William Le Baron Jenney, συμμαθητής του Gustave Eiffel, θεωρείται ο πατέρας του αμερικανικού ουρανοξύστη. Ιδιοφυής δομοστατικός μηχανικός και αρχιτέκτων, εφηύρε και εφήρμοσε τεχνικές λύσεις που επέτρεψαν την κατασκευή των πρώτων ουρανοξυστών. Σχεδίασε και κατασκεύασε στο Σικάγο, το 1883, τον πρώτο ουρανοξύστη (δεκαόροφο) με σιδηρό φέροντα οργανισμό, που στέγασε τα γραφεία της Home Insurance Co.

Ο Louis Sullivan είχε ένα ευρύτερο αρχιτεκτονικό όραμα και μεταξύ άλλων διατύπωσε το δόγμα "η μορφή ακολουθεί τη λειτουργία", που χάραξε τον δρόμο της μοντέρνας αρχιτεκτονικής. Οι αρχιτέκτονες άρχισαν πλέον να αποδεσμεύονται από τον ιστορικισμό και να αποκτούν την ελευθερία να δίνουν σε κάθε κτίριο τη μορφή που εξυπηρετεί τις λειτουργικές ανάγκες.

Ορισμένοι ουρανοξύστες του κινήματος της Σχολής του Σικάγο έχουν σχεδιασθεί σύμφωνα με τις συνθετικές αρχές της Σχολής Μποζ Αρ και ανήκουν σε αμφότερα τα κινήματα.

(Αριστερά) Φ14. Ουρανοξύστη Prudential στο Μπάφαλο, (Δεξιά) Φ15. Κτίρια Γραφείων Ludington, Σικάγο.

Φ16. Κτίρια Γραφείων Gage Group, Σικάγο.

Αρχιτεκτονικός Ρυθμός Πρέιρι (Prairie) (1893 - 1920)

Στο τέλος του 19^ου αιώνα, μέσα στο κλίμα που δημιουργούσε το κίνημα Αρτς & Κραφτς, οι κάτοικοι στις Μεσοδυτικές Πολιτείες των ΗΠΑ αναζητούσαν την ταυτότητά τους, μέσα από έναν τοπικό αρχιτεκτονικό ρυθμό που να εκφράζει τον τόπο και την παράδοση τους. Πρωτοπόρος σε αυτήν την αναζήτηση ήταν ο Φρανκ Λόυντ Ράιτ, σχεδιάζοντας κατοικίες στο Ιλινόις. Επηρεάσθηκε από την παραδοσιακή Ιαπωνική αρχιτεκτονική, όταν είδε το Περίπτερο της Ιαπωνίας στη διεθνή έκθεση στο Σικάγο, το 1893 (βλέπε την παρουσίαση "Ιστορική Αρχιτεκτονική της Ιαπωνίας" που προηγήθηκε σε αυτή τη στήλη).

Ο ρυθμός πήρε το όνομα του από τα λιβάδια (prairies) που κυριαρχούσαν στο τοπίο και ενέπνεαν τον Φ. Λ. Ράιτ. Κύρια χαρακτηριστικά αυτού του ρυθμού είναι η έμφαση στην οριζοντιότητα, η ελευθερία της κάτοψης και η άμεση σχέση με το περιβάλλον.

Τα οριζόντια στοιχεία των κτιρίων υπερτονίζονται μορφολογικά, έναντι των κατακόρυφων. Τα παράθυρα, που δεν είναι ψηλά, διατάσσονται σε συνεχείς οριζόντιες ζώνες, οι εξώστες και κυρίως οι βεράντες έχουν μεγάλα μήκη και οι στέγες έχουν μικρή κλίση και μεγάλες οριζόντιες προεξοχές. Οι αυστηρής γεωμετρικής χάραξης καμινάδες, με τις μεγάλες διατομές τους, είναι τα μόνα κατακόρυφα μορφολογικά στοιχεία και σε αντιδιαστολή με το υπόλοιπο κτίριο, τονίζουν ακόμα περισσότερο την οριζοντιότητα.

Οι κατόψεις έχουν σημαντική ελευθερία, για τα δεδομένα εκείνης της εποχής. Δεν υποτάσσονται σε κανόνες συμμετρίας, αλλά αναπτύσσονται ελεύθερα στο τοπίο, έτσι ώστε το κτίριο να εντάσσεται αρμονικά στο φυσικό έδαφος. Υπάρχει μια σχετικά ελεύθερη διαδοχή των χώρων, που δεν διαχωρίζονται μεταξύ τους πάντα με τοίχους, αλλά με αρχιτεκτονικά στοιχεία και "σπασίματα" της συνέχειας.

Δίνεται έμφαση τόσο στη λειτουργική, όσο και στην οπτική συνέχεια εσωτερικού-εξω-τερικού χώρου, που δεν αφορά μόνο τις ισόγειες στάθμες, αλλά και τις υπέργειες όπου ο εσωτερικός χώρος βρίσκει διέξοδο σε καλυμμένες ή ακάλυπτες βεράντες και σε εξώστες.

Αυτά τα στοιχεία επηρέασαν τη Μοντέρνα Αρχιτεκτονική. Ειδικότερα, όσα αφορούν στην ανάπτυξη της κάτοψης και στη σχέση του κτιρίου με τον περιβάλλοντα χώρο, διδάσκονται ευτυχώς ακόμα και σήμερα στις Αρχιτεκτονικές Σχολές.

Φ17-18. Κατοικία Dana - κάτοψη - όψεις.

(Αριστερά) Φ19. Κατοικία στο Taliesin, Wisconsin, (Δεξιά) Φ20. Κατοικία Stewart, Montecito, Καλιφόρνια.

(Αριστερά) Φ21. Κατοικία Charnley, Σικάγο Ιλινόις, (Δεξιά) Φ22. Κατοικία Robie, Σικάγο.

Ευρωπαικοί Αρχιτεκτονικοί Ρυθμοί

Τον 18^ο και 19^ο αιώνα διαδόθηκαν στη βόρεια Αμερικανική ήπειρο, ορισμένοι Ευρωπαικοί Αρχιτεκτονικοί Ρυθμοί και Κινήματα:

Ο Παλλαντιανός Αρχιτεκτονικός Ρυθμός με χαρακτηριστικό έργο του την Έπαυλη Monticello στη Βιρτζίνια, που σχεδίασε το 1769 ο αρχιτέκτονας και Πρόεδρος των ΗΠΑ, Thomas Jefferson.

Φ23. Απεικόνιση Monticello σε χαρτονόμισμα.

Ο Νεοκλασικός Αρχιτεκτονικός Ρυθμός με χαρακτηριστικότερα έργα το Καπιτώλιο και το Μνημείο Λίνκολν, στην Ουάσινγκτον.

Φ24. Μνημείο Λίνκολν, Ουάσινγκτον.

Το Αρχιτεκτονικό Κίνημα της École de Beaux Arts με χαρακτηριστικότερα έργα τον Ουρανοξύστη Prudential στο Μπάφαλο, και τα κτίρια Broadway-Chambers, Helmsley και Flatiron στη Νέα Υόρκη, καθώς και τον Σιδηροδρομικό Σταθμό της Οτάβα.

(Αριστερά) Φ25. Ουρανοξύστης Prudential, Μπάφαλο, (Κέντρο) Φ26. Κτίριο Helmsley, Νέα Υόρκη, (Δεξιά) Φ27. Κτίριο Flatiron, Νέα Υόρκη.

Το Αρχιτεκτονικό Κίνημα Arts & Crafts με χαρακτηριστικότερα έργα τις κατοικίες Robert Roe Blacker και Gamble στην Πασαντένα, τη Δημοτική Βιβλιοθήκη του Όρεγκον και την Πρώτη Εκκλησία του δόγματος "Christ Scientist" στο Μπέρκλεϊ.

(Αριστερά) Φ28. Κατοικία Robert Roe Blacker, Πασαντένα, (Δεξιά) Φ29. Κατοικία Gamble, Πασαντένα.

Οι Γάλλοι ίδρυσαν την πόλη του Κεμπέκ το 1608 και ανέπτυξαν τον πολιτισμό τους στον ανατολικό Καναδά. Έμβλημα της αρχιτεκτονικής τους είναι το Chateau Frontenac που ανεγέρθηκε το 1892, και εντασεται στο αρχιτεκτονικό κινημα της Αναβίωσης του Γοτθικού Ρυθμού.

Φ30. Château Frontenac, Πόλη του Κεμπέκ.

του Χρήστου Φλώρου

Ενδεικτική Βιβλιογραφία

Banham R., Age of the Masters, Architectural Press, England, 1975

Ching F., Jarzombek M., Prakash V., A Global History of Architecture, John Wiley & Sons, Inc., New Jersey, 2007
Copplestone T. (editor), World Architecture, The Hamlyn Publishing Group
Gössel P., Leuthäuser G., Architecture in the Twentieth Century, Taschen, Köln, 1991Ltd, Verona, 1968
Lekson H. S., Great Pueblo architecture of Chaco Canyon, New Mexico, University of New Mexico Press, 1986
Lipe D. W., Hegmon M., The Architecture of Social Integration in Prehistoric Pueblos, Crow Canyon Archaeological Center, 1989
Mignot C., Architecture of the 19^th Century, Taschen, Köln, 1994
Norwich J. J. (editor), The Great Cities in History, Thames & Hudson, London, 2009
UNESCO, History of Humanity, Scientific and Cultural Development, UNESCO Publishing, 1994
Upton D., Architecture in the United States (Oxford History of Art), Oxford University Press, USA, 1998
Young, B. W., Melvin L. F., Cahokia, the Great Native American Metropolis, University of Illinois Press, Urbana IL., 2000

Κτίρια και δομικές κατασκευές που περιλαμβάνονται στον Κατάλογο μνημείων Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της ΟΥΝΕΣΚΟ

ΗΠΑ

αριθμός 27, Mesa Verde National Park

αριθμός 353, Chaco Culture
αριθμός 442, Monticello and the University of Virginia in Charlottesville
αριθμός 492, Pueblo de Taos

Καναδάς

αριθμός 4, L'Anse aux Meadows National Historic Site

αριθμός 157, SGang Gwaay
αριθμός 300, Historic District of Old Québec

Μεξικό

αριθμός 560, Archaeological Zone of Paquimé, Casas Grandes

Βλέπε http://whc.unesco.org/en/list

Πηγές φωτογραφιών

Χάρης Κοκκώσης: Φ20, Φ26