ΤΡΙΤΩΝ" Ηλεκτρονικό Περιοδικό / Βήμα Διαλόγου του Πανεπιστημίου Κρήτης | Τεύχος 9ο | Φθινόπωρο 2023

 Η χαμένη Τιμή της Ιατρικής, Ε. Δαφνής * Επιστήμη και Ψευδοεπιστήμη, Γ. Πίσσης * Η ανάγκη για Βιώσιμη Τουριστική Ανάπτυξη, Δ. Στυλίδης * Το Κέντρο Επιστήμης και Τεχνολογίας “Science in the City”, Δ. Σταύρου * Από το «είναι» στο «πρέπει»: τα Δεινά με τη Φύση της Ηθικής, Λ. Ζούρος

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ In memoriam: Γιώργος Γραμματικάκης Πανεπιστήμιο Κρήτης: Η ξεχωριστή Διαδρομή και το Μέλλον του Ευγένιος Δαφνής Η χαμένη Τιμή της Ιατρικής Γιάννης Πίσσης Επιστήμη και Ψευδοεπιστήμη Ελευθερία Ζέη Ένα πολύτιμο Απόκτημα: η Βιβλιοθήκη και το Αρχείο του Σπύρου Ασδραχά στο Πανεπιστήμιο Κρήτης Δημήτριος Στυλίδης 

Η ανάγκη για Βιώσιμη Τουριστική Ανάπτυξη Δημήτρης Σταύρου Το Κέντρο Επιστήμης και Τεχνολογίας “Science in the City” Λευτέρης Ζούρος Από το «είναι» στο «πρέπει»: τα Δεινά με τη Φύση της Ηθικής 4 7 10 12 14 16 18 ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ Διεύθυνση: Δημήτρης Μυλωνάκης, Αντιπρύτανης Υπεύθυνη Έκδοσης: Γιώτα Διαμάντη (Τμ. Δημοσίων Σχέσεων) Συντακτική Ομάδα: Λευτέρης Ζούρος (Τμ. Βιολογίας) Ανδρέας Καστελλάκης (Τμ. Ψυχολογίας) Βασίλης Οικονομίδης (Παιδαγωγικό Τμ. Προσχολικής Εκπαίδευσης) Σωκράτης Πετμεζάς (Τμ. Ιστορίας & Αρχαιολογίας) Γιούλη Σμόνου (Τμ. Χημείας) Κωνσταντίνος Σπανουδάκης (Τμ. Φιλολογίας, Αντιπρύτανης) Γιάννης Τσιαούσης (Ιατρική Σχολή) Νίκος Ψιλάκης (Συγγραφέας) 

Επιμέλεια κειμένων: Αντωνία Κωνσταντέλη (Τμ. Εκπαίδευσης και Έρευνας) Γραφιστική επιμέλεια - εικονογράφηση: Άννα Αρκουλάκη (Εκτυπωτικό Κέντρο) Τα άρθρα που δημοσιεύονται στον Τρίτωνα απηχούν τις απόψεις των συγγραφέων και δε δεσμεύουν το Πανεπιστήμιο Κρήτης. Ένας φρενολόγος μετράει το κεφάλι μιας γυναίκας Καρικατούρα, E. F. Lambert, 1823, Βιβλιοθήκη του Χάρβαρντ 

Η καρικατούρα περιγράφει τον προσδιορισμό των νοητικών ικανοτήτων ενός ατόμου, ένα κρίσιμο συστατικό στη φρενολογία. Επίσης, υπερβάλλει τη διαμάχη που ενέπνευσε η φρενολογία στις αρχές του δέκατου ένατου αιώνα. Στην Ιατρική κοινότητα της Βρετανίας, πολλοί αρνήθηκαν από την αρχή την εγκυρότητα της φρενολογικής επιστήμης. Το Edinburg Review, ένα από τα βρετανικά περιοδικά του δέκατου ένατου αιώνα, αν όχι το πιο σημαντικό αλλά με τη μεγαλύτερη επιρροή, ήταν το πιο “αντιφρενολογικό” βήμα εκείνη την εποχή. 

Το Edinburg Review δημοσίευε συχνά γελοιογραφίες και άρθρα που γελοιοποιούσαν τη φρενολογία, την οποία θεωρούσαν παράλογη και αστεία. Φωτογραφία εξωφύλλου: Λίλα Σωτηρίου, lilasotiriou@gmail.com 3 Προλεγόμενα Πριν από τρία περίπου χρόνια, όταν επανακυκλοφόρησε το περιοδικό “Τρίτων”, το πρώτο άρθρο που φιλοξένησε με τίτλο «Το Πανεπιστήμιο Κρήτης: Η ξεχωριστή διαδρομή και το μέλλον του» ήταν, τιμής ένεκεν, του αείμνηστου Γιώργου Γραμματικάκη, Ομότιμου Καθηγητή του Τμήματος Φυσικής και πρώην Πρύτανη του Πανεπιστημίου Κρήτης. Η επιλογή αυτή δεν ήταν καθόλου τυχαία, εμπεριέχοντας πολλούς συμβολισμούς. 

Ο Γιώργος Γραμματικάκης υπήρξε μία εμβληματική προσωπικότητα του Πανεπιστημίου Κρήτης έχοντας διαδραματίσει εξέχοντα και καθοριστικό ρόλο στην ξεχωριστή διαδρομή του με την παρουσία και το έργο του. Η εν γένει συνεισφορά του όμως ξεπερνά κατά πολύ το επιστημονικό και διοικητικό έργο και επεκτείνεται σε τομείς όπως η εκλαΐκευση της επιστήμης, η πολιτική και ο πολιτισμός. 

Απότοκο της συνεισφοράς του στον πολιτισμό ήταν και ο Τρίτων της πρώτης περιόδου (1994-6) που εκδόθηκε επί της Πρυτανείας του με πρώτο διευθυντή τον μετέπειτα Πρύτανη του Πανεπιστημίου μας, Οδυσσέα Ζώρα. Τιμώντας τη μνήμη του και τη συνεισφορά του στο Πανεπιστήμιο Κρήτης, αναδημοσιεύουμε το άρθρο αυτό που είναι αφιερωμένο στην ιστορία του Πανεπιστημίου Κρήτης. 

Η απώλεια του Γιώργου Γραμματικάκη συνέπεσε χρονικά με την απώλεια ενός άλλου σημαντικού επιστήμονα που συνέδεσε το όνομά του με το Πανεπιστήμιο Κρήτης έχοντας διατελέσει Καθηγητής του για 20 χρόνια και Αντιπρύτανης: του Καθηγητή Αρχαιολογίας Πέτρου Θέμελη. Ευελπιστούμε να αποτίσουμε και σ’ αυτόν τον απαιτούμενο φόρο τιμής σε επόμενο τεύχος του Τρίτωνα. 

Τέλος, το Πανεπιστήμιο Κρήτης έχει το προνόμιο να έχει στις τάξεις του μία εκ των κορυφαίων και πρωτοπόρων Βιβλιοθηκών στην Ελλάδα. Εξ αυτού του λόγου, η Βιβλιοθήκη μας έχει γίνει αποδέκτης δωρεών βιβλιοθηκών μίας πλειάδας κορυφαίων επιστημόνων και διανοητών. Στον τομέα της Ιστορίας και Αρχαιολογίας, μετά τις δωρεές των βιβλιοθηκών του Φίλιππου Ηλιού, του Βασίλη Παναγιωτόπουλου και του Βασίλη Κρεμμυδά, ήρθε να προστεθεί πρόσφατα η βιβλιοθήκη και το αρχείο του εκλιπόντος κορυφαίου ιστορικού Σπύρου Ασδραχά. Αυτή η δωρεά αποτελεί το αντικείμενο του άρθρου της ιστορικού Ελευθερίας Ζέη. Δημήτρης Μυλωνάκης Αντιπρύτανης Προγραμματισμού, Διοικητικών Υποθέσεων και Φοιτητικής Μέριμνας Διευθυντής του περιοδικού “ΤΡΙΤΩΝ” 

Σε αυτό το τεύχος Το πρώτο άρθρο αποτελεί αναδημοσίευση του άρθρου του αείμνηστου Γιώργου Γραμματικάκη, πρώην Πρύτανη του ΠΚ, από το πρώτο τεύχος του νέου Τρίτωνα, με το οποίο επιχειρεί μία σύντομη ανασκόπηση της ξεχωριστής πορείας του ΠΚ, στην οποία ο ίδιος έπαιξε σημαντικό ρόλο. Στο δεύτερο άρθρο, ο Ομότιμος Καθηγητής της Ιατρικής Σχολής Ευγένιος Δαφνής υπερασπίζεται τον ουμανιστικό ρόλο της Ιατρικής και το ηθικό κεφάλαιο της ιατρικής πράξης και παροτρύνει την ιατρική κοινότητα, αλλά και τους ιθύνοντες, να αντιληφθούν το κοινωνικό έργο της ως πράξη αμιγώς πολιτική. 

Ο Γιάννης Πίσσης, Επίκουρος Καθηγητής του Τμήματος Φιλοσοφικών και Κοινωνικών Σπουδών, αναφέρεται στο ζήτημα της οριοθέτησης επιστήμης και ψευδοεπιστήμης και με αφορμή την απήχηση ψευδοεπιστημονικών θεωριών. Η κριτική εγρήγορση αλλά και η ‘απομυθοποίηση’ των φυσικών επιστημών κρίνονται απαραίτητες, καθώς «δε χωρίζει κάποιο σινικό τείχος την επιστήμη από την ψευδοεπιστήμη».

 Στο τέταρτο άρθρο, η Ελευθερία Ζέη, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Ιστορίας Νέων Χρόνων του Τμήματος Ιστορίας & Αρχαιολογίας, μας παρουσιάζει τον ρόλο του αείμνηστου ιστορικού Σπύρου Ασδραχά στην ανανέωση και άνθηση της ελληνικής ιστοριογραφίας και τη σημασία που έχει για το Πανεπιστήμιό μας η δωρεά της βιβλιοθήκης και του προσωπικού του αρχείου. 

Την ανάγκη για Βιώσιμη Τουριστική Ανάπτυξη και τις επιπτώσεις που επιφέρει σε οικονομικό, κοινωνικόπολιτιστικό και περιβαλλοντικό επίπεδο εξετάζει ο Δημήτριος Στυλίδης, Αναπληρωτής Καθηγητής του Τμήματος Οικονομικών Επιστημών, και εισηγείται την άμεση συμμετοχή όλων των εμπλεκομένων στην τουριστική βιομηχανία στη λήψη των αποφάσεων με σκοπό την προάσπιση των συμφερόντων τους. 

Ο Δημήτρης Σταύρου, Καθηγητής και Πρόεδρος του Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης, μας παρουσιάζει το Κέντρο Επιστήμης και Τεχνολογίας “Science in the City” και τον τρόπο που αυτό συνεισφέρει στη γεφύρωση του χάσματος μεταξύ ακαδημαϊκής έρευνας σε STEM (Science, Technology, Engineering and Mathematics), διδακτικών προσεγγίσεων και σχολικής πρακτικής. Τη φύση της ηθικής και την αιτιότητα μεταξύ γενετικών προδιαγραφών και κοινωνικών συμπεριφορών εξετάζει ο Λευτέρης Ζούρος, Ομότιμος Καθηγητής του Τμήματος Βιολογίας και χαρακτηρίζει την ηθική ως ιδιότητα που συντελεί στην επιβίωσή μας ως άτομα, ως κοινωνία και ως είδος. 

4 Εις τελετάς, που εγίγνοντο κατά τους μινωικούς χρόνους προ μεγάλου πλήθους, οι ιερείς χρησιμοποιούσαν κέλυφος θαλασσίου «τρίτωνος» δια να πολλαπλασιάζεται η φωνή. Είναι άξιον σημειώσεως ότι ο τρίτων, ο οποίος σήμερον καλείται «ακουργιαλιός» εχρησιμοποιείτο προ ολίγων ακόμη ετών εις την Κρήτην ως σάλπιξ και αντηχείον. ΣΤΥΛΙΑΝΟΣ ΑΛΕΞΙΟΥ, Μινωικός πολιτισμός Η είδηση ότι η νέα Πρυτανεία του Πανεπιστημίου Κρήτης αποφάσισε να εκδώσει και πάλι τον «Τρίτωνα», το περιοδικό που συνόδευσε παλαιότερα την πορεία του Ιδρύματος, με γέμισε συγκίνηση και μνήμες. 

Έχουν ήδη περάσει τρεις δεκαετίες από τότε. Η επανέκδοση λοιπόν του Τρίτωνα, πράξη γενναία σε συμβολισμό και προοπτικές, είναι μια ευκαιρία απολογισμού αλλά και σκέψεων για το μέλλον. Την ανάγκη αυτή εκφράζει, με τρόπο ιδιαίτερο, ο Τ.Σ. Έλιοτ Χρόνος παρών και χρόνος παρελθών, και οι δύο κλεισμένοι είναι εις χρόνο μέλλοντα, και ο μέλλων χρόνος έγκλειστος εις χρόνο παρελθόντα. 

Όσον αφορά πάντως τον παρόντα χρόνο, υπάρχει μια αυταπόδεικτη αλήθεια: ότι, μετά από 40 χρόνια διαδρομής, το Πανεπιστήμιο Κρήτης κατέχει ήδη θέση ξεχωριστή στην Ανωτάτη Παιδεία της χώρας. Διαθέτει μια ολοκληρωμένη ακαδημαϊκή δομή, διακρίνεται για τις ερευνητικές επιδόσεις των μελών του, το συνοδεύει η εκτίμηση των πολιτών για τις πρωτοβουλίες και το έργο του. Εκτείνεται παράλληλα σε δύο πανεπιστημιουπόλεις με μεγάλη φυσική ομορφιά και σοβαρή κτιριακή υποδομή. 

Θέλω να τονίσω ότι αυτά τα επιτεύγματα, όπως και πολλά άλλα, δεν ήταν -ούτε είναι- αυτονόητα. Διότι ο κεντρικός σχεδιασμός απουσίαζε, ενώ το Πανεπιστήμιο Κρήτης υποχρεώθηκε να ακολουθήσει κάποιες επικίνδυνες Ελληνικές ιδιαιτερότητες. Κατά πρώτον τη διάσπασή του σε δύο πόλεις και κατά δεύτερον τον «νόμο της λογικής αντιστροφής». Σύμφωνα με αυτόν τον νόμο πρώτα ανακοινώνεται η εισαγωγή φοιτητών και αναζητούνται αίθουσες διδασκαλίας, στην συνέχεια επιστρατεύονται προσωρινοί διδάσκοντες, ενώ πολύ αργότερα ακολουθούν οι υποδομές, τα κτίρια, οι μόνιμοι καθηγητές. 

To νέο Πανεπιστήμιο κατάφερε ωστόσο να ξεπεράσει τα αχαρτογράφητα αυτά νερά και να ακολουθήσει μια πορεία εντυπωσιακής προόδου. Να αποφύγει, με δύο λόγια, τη μοίρα ενός ταπεινού επαρχιακού ιδρύματος. Η διαπίστωση αυτή είναι βαρύνουσα και αναζητά την ερμηνεία της. Υπήρξε πάντως ευτύχημα ότι η Διοικούσα Επιτροπή, που με δύο διαφορετικές συνθέσεις διοίκησε το Πανεπιστήμιο μέχρι την αυτονόμησή του, είχε προοδευτικό χαρακτήρα και έθεσε ισχυρές βάσεις για το μέλλον του. 

Μεγάλη σημασία είχε επίσης η θέρμη με την οποία υποδέχθηκε η Κρήτη το Πανεπιστήμιό της, όπως την εξέφραζαν οι θεσμικοί της εκπρόσωποι, οι «Φίλοι του Πανεπιστημίου Κρήτης» αλλά και ο απλός κόσμος. Ενώ όμως τα παραπάνω διατηρούν την αξία τους, μια απροσδόκητη δύναμη σφράγισε οριστικά τον δρόμο του Ιδρύματος. Θα την αποκαλούσα, εν γνώσει και της In memoriam: 

Γιώργος Γραμματικάκης Ομότιμος Καθηγητής του Τμήματος Φυσικής και πρώην Πρύτανης (1990-96) του Πανεπιστημίου Κρήτης @Μαρία Μαράκη Στο πρώτο τεύχος του περιοδικού «Τρίτων» του Πανεπιστημίου Κρήτης, που κυκλοφόρησε πριν τρία περίπου χρόνια, φιλοξενήθηκε άρθρο του αείμνηστου Γιώργου Γραμματικάκη, με αφορμή την επανέκδοση του περιοδικού και τα 40 χρόνια λειτουργίας του πανεπιστημίου μας, το οποίο αναδημοσιεύουμε. Πανεπιστήμιο Κρήτης: Η ξεχωριστή Διαδρομή και το Μέλλον του 5 ασάφειας του όρου, ως «νέα ακαδημαϊκή ιδεολογία». 

Έτσι από τα πρώτα του βήματα, αλλά και σε όλη τη διάρκεια της διαδρομής του, έπνεε στην ατμόσφαιρα του Πανεπιστημίου ένας διαφορετικός άνεμος: Ότι δεν αρκούσε η δημιουργία ενός Πανεπιστημίου που από καιρό προσδοκούσε ο λαός της Κρήτης

ΚΡΗΤΗ ΠΟΛΕΙΣ ΚΑΙ ΧΩΡΙΑ kritipoliskaixoria

Η Κρήτη στο ίντερνετ με πλούσιο φωτογραφικό υλικό, πολιτιστικά, λαογραφικά νέα και ιστορικά στοιχεία, Αφιερώματα αε πόλεις και χωριά της Κρήτης, αρχαιολογικούς χώρους, θρησκευτικά μνημεία, και Ανθρώπους