Νέες Κλαζομενές Το Επίσημο Όνομα Του Ατσαλένιου Στη Πόλη Του Ηρακλείου

 ΤΟΥ ΔΑΣΚΑΛΟΥ ΜΑΝΩΛΗ ΧΕΤΖΟΓΙΑΝΝΑΚΗ

Το επίσημο όνομα του Ατσαλένιου (αυτό που ουσιαστικά δόθηκε από την Πολιτεία) είναι ΝΕΕΣ ΚΛΑΖΟΜΕΝΕΣ. Η ονομασία αυτή προέρχεται από την αρχαία πόλη Κλαζομενές η οποία υπήρχε-και άκμαζε-βόρεια της χερσονήσου της Ερυθραίας. 

Εκεί βρέθηκαν και οι περίφημες και ιδιόμορφες σαρκοφάγοι “λάρνακες” των Κλαζομενίων, οι οποίες χρονολογούνται από το 560 ως το 460 π.Χ. και σήμερα κοσμούν τα αρχαιολογικά μουσεία της Σμύρνης, της Κωνσταντινούπολης και άλλων πόλεων ανά τον κόσμο.

 Το Ατσαλένιο πήρε το όνομά του από έναν Τούρκο μεγαλοκτηματία που λεγόταν Ατσαλής.

 Τοποθεσία: 

Το παλαιό Ατσαλένιο είναι ανατολικά της πλατείας Αναξαγόρα και επεκτεινόταν μέχρι τις “5 ελιές” που υπήρχαν παλαιά τούρκικα κτίσματα πριν έρθουν οι πρόσφυγες. 

Ο συνοικισμός άρχισε να χτίζεται από τις αρχές του 1930 και μετά, και η πλειονότητα όσων κατοίκησαν εκείνη την περίοδο στον συνοικισμό προέρχονταν από τα Βουρλά της Μικράς Ασίας (τα οποία είχαν πληθυσμό 35.000 κατοίκους). Μετά την Μικρασιατική καταστροφή, από το σύνολο των παραπάνω κατοίκων των Βουρλών, 3.000 πολιτογραφήθηκαν ως δημότες του Δήμου Ηρακλείου και από τους οποίους οι περισσότεροι από αυτους εγκαταστάθηκαν στο Νέο Κλαζομενέ.

 Η πλειονότητα όλων αυτών των ανθρώπων είχαν ως κύριο επάγγελμα την γεωργία με την καλλιέργεια ελιών αλλά κυρίως αμπελιών (σουλτανίνας), τα οποία εξελίχθηκαν σε πρωτεύοντα οικονομικό παράγοντα για την Κρήτη με την δημιουργία μεγάλων σταφιδοεργοστασίων με την επεξεργασία της σουλτανίνας στα οποία εργάσθηκε σημαντικός αριθμός από τους πρόσφυγες.

 Παρακάτω θα αναφερθούν τα ονόματα διαφόρων επαγγελματιών οι οποίοι λειτούργησαν τα μαγαζιά τους στην περιοχή του Ατσαλένιου.

Οι φούρνοι της γειτονιάς

 Ψυχογιουδάκης, Γιαδέλλης, Λεμπιδάκης όπου έφτιαχνε τα κουλούρια (καβουρμάδες) και από τον οποίο οι κουλουράδες τα προμηθεύονταν πολύ πρωί και τα πουλούσαν στο κέντρο της πόλης, στα προάστια και έξω από τασχολεία. Επίσης υπήρχε και ο φούρνος του Πάσσαλη δίπλα στης “νενές μου” (της γιαγιάς μου) το σπίτι.

 Αξίζει να αναφερθεί ότι και πάρα πολλά σπίτια διέθεταν δικούς τους φούρνους στα οποία έψηναν τα ψωμιά και τα φαγητά τους.

 Επίσης εκτός των παραπάνω υπήρχε στον παραλιακό δρόμο του Ηρακλείου και ο φούρνος (και αλευρόμυλος μαζί), του Τζωρτζάκη ο οποίος τροφοδοτούσε τα μπακάλικα όλης της πόλης με ψωμί (δίπλα στο μαιευτήριο Μητέρα υπάρχει ακόμα ερείπιο).

Καφενεία

 Στην πλατεία Αναξαγόρα υπήρχαν τα παρακάτω καφενεία: Του Καμπριάνη Μιχάλη, του Μασέλη Εμμανουήλ, και του Δουλγέρη. Αυτά τα καφενεία πέρασαν μεγάλες στιγμές αφού εκεί συγκεντρώνονταν οι άντρες για να βρουν μεροκάματο ενώ κυριαρχούσαν και οι συζητήσεις για την επιστροφή στην πατρίδα. 

Από αυτά τα καφενεία πέρασε και τραγούδησε η Ρόζα Εσκενάζη (διάσημη τραγουδίστρια της εποχής), καθώς επίσης και ο ηθοποιός Νίκος Ξανθόπουλος, όποτε βρισκόταν στο Ηράκλειο για την προβολή των ταινιών της προσφυγιάς περνούσε από τα παραπάνω καφενεία για να έρχεται σε επαφή με τους Μικρασιάτες.

 Εκτός από τα καφενεία της πλατείας Αναξαγόρα υπήρχαν και άλλα όπως αυτό του Χιώτογλου Κωνσταντίνου “Καρβουνιάρη”, του Αρβανίτη, το καφενείο “5 ελιές”, του “σαβούρα”, του Στωραΐτη, του Κουκιά Θανάση, του Περβολάρη, του Πασπάτη, του Πανταζή (Κώκου), του Γκλίτζη Μανώλη (στην Ιωνίας 2 τα τελευταία) και άλλα.

Επίσης υπήρχε το καφενείο του Θανάση Καμπέλη στη Φωκών το οποίο κουβαλούσε μεγάλη ιστορία μιας και από καφενείο που ήταν αρχικά έγινε προσκοπείο, νεολαία του Μεταξά, και τελικά σχολείο. Κατά την περίοδο της Κατοχής όπου λειτουργούσε ως σχολείο σε αυτό πήγαιναν μόνο παιδιά που είχαν την ασθένεια “τριχώματα” για να μην κολλήσουν τα υπόλοιπα παιδιά και είχαν δασκάλα την κα Αριστέα. 

Το κανονικό σχολείο ήταν το 10ο στην οδό Περίδου (σήμερα είναι Νηπιαγωγείο) με επιστάτισσα την κα Παρασκευούλα που μας έδινε το σταφιδόψωμο και το γάλα κάθε πρωί και είχαμε δασκάλα την κα Μαρίκα (ξανθιά και Σμυρνιά).

Τα μπακάλικα της γειτονιάς

 Ξενοφών Καλαϊτζάκης επί της Κωνσταντινίδου, Φυνάλης Ευάγγελος και του Λαγού επί της Ιωνίας, Μασέλης Κωνσταντίνος επί της Φωκών, του Φατζίκη, του Βαράκλα Βασίλειου και του Φρουδαράκη επί της Παρασκευοπούλου, Αναγνώστου Γεώργιος επί της Περίδου, Καρβελλάς Ηλίας και Πετρή στη Ροδοκανάκη. 

Στην πλατεία Αναξαγόρα ήταν του Μασέλη Εμμανουήλ, Σταμούλου Δημήτριου, Αξιώτη Αντώνη και Δημήτριου. Από τους παραπάνω μπακάληδες ο Μασέλης Μανώλης, ο Αξιώτης Αντώνης και ο Αξιώτης Δημήτρης καθώς και ο Φαζίκης αγόραζαν σταφίδες (μεταπράτες) και τις πουλούσαν στα σταφιδοεργαοστάσια.

 Οι μανάβηδες της γειτονιάς

 Καρκαλούσος Νικόλαος, Πανταζής Κώκος, Νταγιάκος, Ανθούλης, Μπουτζαλής Εμμανουήλ και άλλοι.

 Οι γαλατάδες

 Ροδίτης Αντώνιος, Τσαΐνης Κωνσταντίνος, Κόσνολας, ο Λεώντιος Μιχάλης και ο Εμμανουήλ Αντώνης.

 Τα κουρεία

 Ο Γιαγάς, ο Κάμαλης, ο Τζανετής Λάμπρος, ο Χρήστου Μιχαήλ, Κοτζαγιώτης Αναστάσιος και άλλοι.

 Οι ραφτάδες

 Σαρισάββας Νικόλαος και Κασαμπαλόγλου Δημήτριος και άλλοι.

 Ποδηλατάδες

 Ο Γαϊτάνης Παράσχος και ο Στεφανής Σάλιαρης (μπαλαντιζάς).

 Ντενεκετζίδες-Υδραυλικοί

 Κάργας Νικόλαος, Ηλίας Μαρασίδης, έφτιαχναν όλα τα απαιτούμενα για το σπίτι και την αγροτιά.

 Τέλος, αξίζει να αναφερθεί ότι ο Χιώτογλου Κώστας, η Σταμούλου Αναστασία και ο Χατζηπαυλής, πουλούσαν κάρβουνα, ξύλα και πετρέλαιο.

 Γεωργικοί Συνεταιρισμοί

 Στην περιοχή του Ατσαλένιου υπήρχαν δύο γεωργικοί συνεταιρισμοί. Ο πρώτος “ΝΕΩΝ ΚΛΑΖΟΜΕΝΩΝ” με 250 μέλη και οι δεύτερος “Παλαιό Ατσαλένιο” με λιγότερα μέλη.

 Στο Ατσαλένιο υπήρχε και ένα ελαιουργείο του Εμμανουηλίδη, στις “5 ελιές”. Ακόμα υπήρχε το εργοστάσιο του Καβάλη το οποίο βρισκόταν επί της Ιωνίας και παρήγαγε συμπαγή τούβλα και κεραμίδια. Μετά την 10ετία του ʽ50 έβγαζε πιάτα, τα οποία έκανε και εξαγωγή. Ιδιοκτήτες ήταν δυο εξαίρετοι άνθρωποι, ο Γεώργιος και ο Σταμάτης Καβάλης.

 Με το κλείσιμο του συνεταιρισμού του Νέου Κλαζομενέ με απόφαση της Γενικής Συνέλευσης, τα δύο ακίνητα που είχε στην κατοχή του ο συνεταιρισμός δωρήθηκαν στον ΠΟΑ. Στο ένα από τα δυο ακίνητα έγιναν πολλές εκδηλώσεις, γιορτές, χοροεσπερίδες, Χριστούγεννα και Απόκριες. 

Σʼ αυτές τις εκδηλώσεις, μουσική έπαιζαν οι: Φατσής Βασίλειος στο βιολί, Καρέλης Νίκος επίσης βιολί και οι δυο γιοί του Λευτέρης στην τρομπέτα και Σταύρος στο σαντούρι. Επίσης μουσικός ήταν και ο Χατζηνικολής.

 Ο ΠΟΑ ιδρύθηκε το 1951 από τον Καϊσαρλή Ευάγγελο (Βαγγελάκη), από τον Γκογκόση Νικόλαο, από τον Μασέλη Γεώργιο, από τον Δεμενόπουλο Εμμανουήλ, τον “Σαμψών” και άλλους πολλούς.

 Μερικοί από τους ποδοσφαιριστές που έμεναν στο Ατσαλένιο και έπαιξαν προπολεμικά μπάλα, ήταν τα αδέλφια οι Μαέρηδες, ο Σεβνταλής, τα αδέρφια Ροδίτης Λευτέρης και Αντώνης, ο Καρασταμάτης, ο Πανταζής Εμμανουήλ, ο Λιάπης Νικόλαος, Συνάνης Χρήστος, Πολυχρόνης Βαγγέλης, Πολυκράτης, Φρουδαράκης και άλλοι...

 Από την Κατοχή και μετά υπήρξαν και οι: Βάβουλας Δημήτριος, Καρασάββας Ιωάννης, Μασέλης Πάνος, Γιώργος και Στεφανής, Μπαλτατζής, Κουντούρης Μανώλης, Χατζηπάνου. Οι παραπάνω έπαιξαν σε ομάδες όπως ΕΓΟΗ, ΟΦΗ και ΕΡΓΟΤΕΛΗ”.

 Ο κ. Νίκος Καμπριάνης συμπληρώνει και αυτός με τη σειρά του, αφού πρώτα μου ανέφερε πολλά στοιχεία από τα παραπάνω, πως υπήρχε και το κρεοπωλείο του Γιάννη του Γρύλλου στο Ατσαλένιο. 

Επίσης στους γάμους γίνονταν μεγάλο γλέντι και κερνούσαν σουμάδα που ήταν εκχύλισμα από αμύγδαλο. Οι άνδρες έπιναν σούμα, έτσι έλεγαν τη ρακή οι πρόσφυγες.

 Στις 14 Οκτωβρίου 1959 οι κάτοικοι του παλιού Ατσαλένιου ζητούν τοποθέτηση τηλεφώνων ύστερα από μια επιστολή τους στην εφημερίδα “ΠΑΤΡΙΣ”.

Ατσαλένιο! Μια περιοχή με τη δική της ιστορία. Με τους δικούς της ανθρώπους, πάντα χαρούμενους, φιλόξενους και εργατικούς. Τα βράδια να βεγγερίζουν, να διασκεδάζουν, να ανάβει το γλέντι, με αμανέδες, γιαρεδάκια και άλλα τραγούδια! Καημοί και ντέρτια, μεράκλωμα με τη νοσταλγία για παλιές λησμονημένες αγάπες και τι άλλο; 

Για τη γλυκειά αλησμόνητη πατρίδα! Τραγούδια σμυρνέϊκα, ανατολίτικα με καημό, πάθος, όπως: 

“Πενήντα μήνες σʼ αγαπώ

 κοντεύουν πέντε χρόνια

 αν λεμονιά εφύτευα

 θε να ʽβγαζε λεμόνια”,

αλλά και κάποια τραγούδια, τα “αντάμικα” όπως τα έλεγαν, με χιούμορ αρκετό:

 “Εγώ της λέω ψήσε αυγά

 κι αυτή μου στήνει τον καυγά”.

 Σήμερα το Ατσαλένιο είναι μια από τις πιο πυκνοκατοικημένες συνοικίες της πόλης μας με έντονη ζωή και γρήγορους ρυθμούς.

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ - ΑΝΤΩΝΗΣ ΓΕΝΝΑΡΑΚΗΣ