Η Κριτσά Απο Τα Μεγαλύτερα Χωριά Της Κρήτης

 

Η Κριτσά είναι χωριό που βρίσκεται στο νομό Λασιθίου και είναι κτισμένη αμφιθεατρικά στους πρόποδες του βουνού Κάστελλος σε υψόμετρο περίπου 365 μέτρων. Στο χωριό κατοικούν περίπου 2200 απογεγραμμένοι κάτοικοι. 

Είναι ένα από τα αρχαιότερα χωριά της Κρήτης και διατηρεί σε σημαντικό βαθμό ακόμη αναλλοίωτη την παλιά αρχιτεκτονική φυσιογνωμία της. Οι κάτοικοι της είναι απόγονοι της Λατούς Ετέρας, της οποίας τα ερείπια βρίσκονται 3 χλμ. βοριοανατολικά του χωριού.

 Από τις λίγες ανασκαφές που έχουν γίνει ως τώρα στην Κριτσά, ήρθαν στο φως ο χώρος της αγοράς με το Πρυτανείο, την εξέδρα και το Ιερό της Πόλης. Αδιάκοπη είναι η παρουσία ανθρώπων στο χώρο της Κριτσάς τουλάχιστον από τα υστερομινωικά χρόνια και μετά. Θεωρείται βέβαιη η ακμή της στα Βυζαντινά χρόνια.

Αν και ερημώθηκε από τους Άραβες (823), κατοικήθηκε ξανά το 961 και γνώρισε νέα άνθηση στα χρόνια της Φραγκοκρατίας (13ος και 14ος αιώνας). Ήταν το μεγαλύτερο χωριό της Κρήτης καθ' όλο το Μεσαίωνα. Το 1867 έγινε έδρα Δήμου που συμπεριλάμβανε τον Κρούστα, την Πρίνα, το Καλό Χωριό, το Μαρδάτι, τον Άγιο Νικόλαο, τα Μέσα Λακώνια και τις Τάπες. Το 1925 έγινε κοινότητα και από το 1998 αποτελεί ένα από τα 14 δημοτικά διαμερίσματα του Δήμου Αγίου Νικολάου.

Αν θες να γνωρίσεις την ψυχή των ανθρώπων της Κριτσάς, θα πρέπει να γνωρίσεις την “ψυχή” του τόπου τους.

Μόνο μέσα από τη συνεξάρτηση του φυσικού περιβάλλοντος, του κλίματος, των δράσεων και των συμπεριφορών των ανθρώπων θα κατανοήσεις το χαρακτήρα και την ψυχή των Κριτσωτών.

Η Κριτσά είναι μια ξεχωριστή κοινωνία ανθρώπων με δική της παραγωγή πολιτισμού, δική της παράδοση και δική της ντοπιολαλιά. Ο τόπος των ανθρώπων της υψώνεται σταδιακά “από το μέρος του ήλιου” και τη θάλασσα ως τις πιο ψηλές κορφές της Δίκτης προς τη Δύση, δημιουργώντας στα διάμεσα δύο γεωλογικές επίπεδες “στάσεις”: μια στον κάμπο με την Κριτσά χτισμένη στο βάθος, πλάι στα άφθονα πηγαία νερά και το μεγάλο καρπερό ελαιώνα, και άλλη μια στο οροπέδιο του Καθαρού.

Η ευκρασία των φυσικών εναλλαγών του τόπου και του υψομέτρου καθορίζει τελικά και την ψυχή των ανθρώπων, μια ψυχή τραχιά και φιλάνθρωπη συνάμα, μια ψυχή βουνίσια, ακατέργαστη, αετίσια και χαΐνικη, μα ταυτόχρονα καμπίσια και άγια, γαλάζια κι ανάλαφρη σαν τον αφρό του μεραμπελιώτικου γιαλού!

Αδιάκοπη είναι η παρουσία ανθρώπων στο χώρο της Κριτσάς, τουλάχιστον από τα ιστερομινωικά χρόνια και μετά, ενώ θεωρείται βέβαιη η ακμή της στα βυζαντινά χρόνια. Αν και ερημώθηκε από τους Άραβες (823), κατοικήθηκε ξανά το 961 και γνώρισε νέα άνθηση στα χρόνια της φραγκοκρατίας (13ος και 14ος αιώνας). Ήταν το μεγαλύτερο χωριό της Κρήτης σε όλη τη διάρκεια του Μεσαίωνα.

Το 1867 έγινε έδρα δήμου που συμπεριλάμβανε τον Κρούστα, την Πρίνα, το Καλό Χωριό, το Μαρδάτι, τον Άγιο Νικόλαο, τα Μέσα Λακώνια και τις Τάπες. Το 1925 έγινε κοινότητα και από το 1998 αποτελεί ένα από τα 14 δημοτικά διαμερίσματα του δήμου Αγίου Νικολάου.

Παρά την επέλαση του σύγχρονου τρόπου ζωής στη σημερινή Κριτσά, η γνήσια τοπική παράδοση αντέχει! Επιβιώνει στην πατροπαράδοτη παραγωγή αγαθών, στην καθημερινή διατροφή, στις συνήθειες και στο ντύσιμο των παππούδων και των γιαγιάδων, στα ήθη, στα έθιμα, στις γιορτές, στα πανηγύρια και στη λαϊκή τέχνη. Μπορεί να σταμάτησε η επί δεκαετίες αναπαράσταση του κρητικού γάμου, όμως ο παλιός παραδοσιακός κρητικός γάμος με το “ψίκι”, το γαμήλιο γλέντι και τη λύρα είναι σχεδόν μονόδρομος και για τα σημερινά ζευγάρια.

Στα πανηγύρια και στις θρησκευτικές τελετές οι λαϊκοί χοροί και τα παλιά λατρευτικά έθιμα ζωντανεύουν με λαμπρότητα και ειλικρίνεια. Η Κριτσά αποτελεί τυπικό “παράδεισο” της ζωντανής λαϊκής παράδοσης στην Κρήτη και διατηρεί ακόμα, σε σημαντικό βαθμό, αναλλοίωτη την παλιά αρχιτεκτονική φυσιογνωμία της.

ΦΩΤ - ΑΝΤΩΝΗΣ ΓΕΝΝΑΡΑΚΗΣ

Πηγη - ΒΙΚΙΠΑΙΔΕΙΑ

κείμενο από τα Οδοιπορικά της “Νέα Κρήτη”