Έθιμα Της Πρωτοχρονιάς Στα Βαλκάνια

 Η Πρωτοχρονιά συμβολίζει την αναγέννηση, την αρχή ενός νέου κύκλου ζωής και τα έθιμα που συνδέονται με την ημέρα αυτή, σε πολλές από τις χώρες των Βαλκανίων έχουν ρίζες στο μακρινό παρελθόν.

Η Πρωτοχρονιά γιορτάζεται στις μεγάλες πόλεις των Βαλκανίων με υπαίθριες εκδηλώσεις, συναυλίες, πυροτεχνήματα, ανταλλαγή δώρων, αλλά και χρώμα παραδοσιακό, κυρίως στις αγροτικές περιοχές.

Ρουμανία

Ο εορτασμός της Πρωτοχρονιάς στη Ρουμανία έχει έντονο παραδοσιακό άρωμα. Οι Ρουμάνοι υποδέχονται το Νέο Έτος με τη διατήρηση διάφορων εθίμων, τα οποία μεταδίδουν στις μελλοντικές γενιές. Οι περισσότερες από τις παραδόσεις συνδέονται με την καλή τύχη και την ευημερία, με αφορμή την έλευση της νέας χρονιάς .

Στη Ρουμανία, την Πρωτοχρονιά τα παιδιά συνθέτουν τη "Σόρκοβα", ένα μπουκέτο από κλαδί, το οποίο στολίζεται με χρωματιστά χάρτινα λουλούδια, για να ευχηθούν ευτυχία το νέο έτος, ενώ αγγίζουν μ' αυτό τους ενήλικες, για να έχουν υγεία και μακροημέρευση.

Παραδοσιακά, το μπουκέτο "Σόρκοβα" φτιαχνόταν από ένα ή περισσότερα κλαδιά οπωροφόρων δένδρων (ένα από μηλιά, ένα από κερασιά, ένα από αχλαδιά και ένα από δαμασκηνιά), τα οποία τοποθετούνταν σε ζεστό μέρος στις 30 Νοεμβρίου, του Αγίου Ανδρέα, ώστε να βγάλουν μπουμπούκια και να ανθίσουν έως την Πρωτοχρονιά.

Στα παιδιά προσφέρονται ως αντάλλαγμα για τις ευχές κεράσματα, κέικ, μπισκότα, γλυκά και χρήματα. Το πρωί της πρώτης ημέρας του Νέου Έτους, ορισμένες ορθόδοξες οικογένειες πετούν κέρματα στο νερό, καθώς έτσι πιστεύουν πως θα έχουν καλοτυχία όλη τη χρονιά.

Τα μεσάνυχτα της 31ης Δεκεμβρίου, οι αγρότες κάνουν πρόγνωση καιρού της χρονιάς που έρχεται, χρησιμοποιώντας μεγάλες φλούδες κρεμμυδιού. Ξεφλουδίζουν τα κρεμμύδια ακολουθώντας τη σειρά των μηνών ενός έτους και βάζουν αλάτι σε κάθε φλούδα.

Την Πρωτοχρονιά, ένα άτομο με ικανότητες στη μαγική τέχνη και τη μαντεία ελέγχει το επίπεδο υγρασίας στο αλάτι, που έχει λιώσει πάνω στις φλούδες του κρεμμυδιού και έτσι λέγεται πως μπορεί να μάθει τις κλιματικές συνθήκες που θα επικρατήσουν τη νέα χρονιά.

Ένα άλλο έθιμο είναι το "Βέργκελ" που αφορά αποκλειστικά ανύπανδρους νεαρούς ανθρώπους και τους γονείς τους. Εκείνος που ακολουθεί το έθιμο θέλει να μάθει τι του επιφυλάσσει το μέλλον και τι είδους σύντροφο θα συναντήσει τη νέα χρονιά.

Σύμφωνα με ένα άλλο έθιμο, η νέα χρονιά θα είναι ηλιόλουστη και θα φέρει πλούσια σοδειά στην οικογένεια, αν την παραμονή της Πρωτοχρονιάς μέχρι τα ξημερώματα μείνει μία λάμπα ανοικτή για να φωτίζει.

Το "Πλουγκουσόρουλ" - μικρό αλέτρι, είναι μία παραδοσιακή πομπή, έθιμο που συνδέεται με το όργωμα και τη σπορά των χωραφιών. Έφηβοι και παιδιά πηγαίνουν από σπίτι σε σπίτι κρατώντας στα χέρια κουδούνια, μαστίγια και αυλούς κάνουν θόρυβο για να διώξουν τα κακά πνεύματα τραγουδούν και εύχονται καλή σοδειά.

Την Πρωτοχρονιά αναβιώνουν, επίσης, έθιμα και δρώμενα που συνδέονται με τη λατρεία του Ήλιου, όπως το παιχνίδι της αρκούδας και το παιχνίδι με τις μάσκες, τα οποία συνδυάζουν μουσική και χορό.

Βουλγαρία

Ένα έθιμο της προπαραμονής της Πρωτοχρονιάς, που τηρείται στη δυτική Βουλγαρία και στην κεντρική οροσειρά του Αίμου, όπως και σε ορισμένες περιοχές στο Δούναβη, είναι το "Λαντούβανε".

Το έθιμο συνδέεται με την ανυπομονησία των νεαρών κοριτσιών να παντρευτούν και να αποκτήσουν μία ευτυχισμένη οικογένεια. Στην υπόλοιπη χώρα το "Λαντούβανε" γιορτάζεται στις 24 Ιουνίου, στη γιορτή του Αγίου Ιωάννη.

Οι προετοιμασίες αρχίζουν νωρίς το πρωί. Όλα τα κορίτσια του χωριού πετούν τα δαχτυλίδια τους, βρώμη και κριθάρι - τα σύμβολα γονιμότητας- σε ένα καζάνι γεμάτο νερό από κάποια πηγή. Όλα τα δαχτυλίδια είναι δεμένα με κόκκινη κλωστή σε μία δέσμη πολυετών φυτών, κισσό, γεράνι ή βασιλικό.

Το καζάνι μένει ανοιχτό τη νύχτα, υπό το φως των άστρων και το επόμενο πρωί, οι κοπέλες χορεύουν γύρω από το καζάνι. Στη συνέχεια, κάποια από τις ηλικιωμένες γυναίκες του χωριού τους λέει τη μοίρα τους.

Στη Βουλγαρία, οι καμπάνες χτυπούν χαρμόσυνα και ανήμερα της Πρωτοχρονιάς. Στο πρωτοχρονιάτικο τραπέζι κυρίαρχη θέση κατέχει η "μπάνιτσα", ένα είδος πίτας με τυρί.

Την πρώτη μέρα του νέου έτους, τα παιδιά επισκέπτονται τα γειτονικά σπίτια κρατώντας "σουρβάτσκα", κλαδί από κρανιά, στολισμένη με μάλλινη κλωστή σε έντονο χρώμα και μικρά νομίσματα. Τα παιδιά, συμμετέχοντας στο έθιμο, "σουρβάκανε", εύχονται στα μέλη της οικογένειας που επισκέπτονται, υγεία και ευτυχία όλο το χρόνο. Έ

να εντυπωσιακό παραδοσιακό τελετουργικό της Πρωτοχρονιάς είναι το Kukeri (Κούκερι), το οποίο έχει θρακικές ρίζες. Με στολές από ακατέργαστα δέρματα και φοβερές ξύλινες μάσκες, οι Κούκερι γυρίζουν όλο το χωριό και χορεύουν για να φοβίσουν και να διώξουν τα κακά πνεύματα. Στις ζώνες τους κρέμονται πολυάριθμα χάλκινα κουδούνια σε διάφορα μεγέθη τα οποία παράγουν δυνατούς ήχους, ώστε να φύγει το κακό και η αρρώστια. Στο έθιμο συμμετέχουν αποκλειστικά άνδρες, οι οποίοι επισκέπτονται τα σπίτια του χωριού μόνο τη νύχτα, ώστε το φως της ημέρας να μην τους βρει στο δρόμο.

Την Ημέρα της Πρωτοχρονιάς συνηθίζονται οι επισκέψεις σε συγγενείς και φίλους και η ανταπόδοση ευχών για το Νέο Έτος.

Σλοβενία

Σε ορισμένα μέρη της Μπέλα Κράινα, το νέο έτος άρχιζε με τη "νοβολέτνιτσα", ένα καρβέλι λευκού ψωμιού που τοποθετείτο στο τραπέζι δίπλα στο χρυστόψωμο. Ο κάθε ένας έπρεπε να πάρει μόνον ένα μικρό κομμάτι του ψωμιού.

Σε άλλες περιοχές, όπως στην Καρίνθια, την παραμονή των Χριστουγέννων πρέπει να υπάρχουν στο τραπέζι τρία τέτοια καρβέλια ψωμιού, σε σχήμα τριγώνου μπροστά από τον Εσταυρωμένο και δίπλα σε κερί. Το πρώτο καρβέλι τρώγεται τα Χριστούγεννα το δεύτερο την Πρωτοχρονιά και το τρίτο την Ημέρα των Θεοφανίων.

Στην επαρχία Γκορένισκο, πιστεύεται μέχρι σήμερα ότι την ημέρα της Πρωτοχρονιάς ο αγρότης πρέπει πάντα ο ίδιος να εισέρχεται πρώτος στο στάβλο του, καθώς σε αντίθετη περίπτωση δεν θα είναι καλή η νέα χρονιά για το αγρόκτημα. Σε διάφορα μέρη της Σλοβενίας οι κάτοικοι τηρούν το έθιμο της μολυβδομαντείας, δηλαδή πετούν στις 11 το βράδυ της παραμονής της Πρωτοχρονιάς λιωμένο μόλυβδο στο νερό και να προσπαθούν να μαντέψουν τη μορφή που σχηματίζεται.

Στη Σλοβενία, τα κάλαντα της παραμονής της Πρωτοχρονιάς συμπεριλαμβάνουν και το "Tepezkanje" - Αγίων Νηπίων. Είναι η μόνη μέρα του έτους που τα παιδιά μπορούν να χτυπήσουν ενήλικες χωρίς να τιμωρηθούν.

Το έθιμο συνδέεται με την 28η Δεκεμβρίου Ημέρα μνήμης Των υπό του Ηρώδη αναιρεθέντων νηπίων. Η μετάβαση από το παλιό στο νέο έτος είναι περίοδος, κατά την οποία οι άνθρωποι ανταλλάσσουν ευχές και γι αυτό τα παιδιά γυρίζουν από σπίτι σε σπίτι, λένε τα κάλαντα, εύχονται υγεία και ευτυχία.

Κροατία

Στην Κροατία, στο νησί Κρκ, με πλούσια μεσαιωνική παράδοση και έθιμα υποδέχονται το Νέο Έτος με το Φεστιβάλ Ιπποτών που διοργανώνεται από τις 26 Δεκεμβρίου έως την Πρωτοχρονιά. Την παραμονή της Πρωτοχρονιάς οι κάτοικοι του νησιού Κορτσούλι πάνω από το πλούσιο τραπέζι τραγουδούν τα κάλαντα. Παλιότερα συνήθιζαν να τραγουδούν "καντσονέτα" στην κεντρική πλατεία του Αγίου Ιουστίνου και με κωμικό τρόπο να επικρίνουν τα αρνητικά του χρόνου που πέρασε.

Στην Κροατία παλιότερα επικρατούσε η άποψη ότι τα δώρα έφερνε ο μικρός Ιησούς και στις βόρειες περιοχές τον αποκαλούσαν Ίσουσεκ, ενώ στα ηπειρωτικά της χώρας, στη Σλαβονία, τη Μπαράνια και το Σρεμ χρησιμοποιούσαν τη γερμανική λέξη «Κρίστκίντλ».

Σερβία και Μαυροβούνιο

Στη Σερβία, όπως και στο Μαυροβούνιο η Πρωτοχρονιά γιορτάζεται μεταξύ 13 και 14 Ιανουαρίου σύμφωνα με το Ιουλιανό Ημερολόγιο. Η Σερβική Ορθόδοξη Εκκλησία εξακολουθεί να τηρεί το Ιουλιανό ημερολόγιο, το οποίο προσφέρει στους Σέρβους την ευκαιρία να εορτάζουν την Πρωτοχρονιά δυο φορές: μια μαζί με τον υπόλοιπο κόσμο στις 31 Δεκεμβρίου και μια στις 13 Ιανουαρίου.

Μέχρι τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, οι Σέρβοι γιόρταζαν τα Χριστούγεννα στις 7 Ιανουαρίου Η γιορτής της Πρωτοχρονιάς ήταν στις 14 Ιανουαρίου, σύμφωνα με το Παλιό ή Ιουλιανό ημερολόγιο και λέγεται αλλιώς την Ημέρα του Αγίου Βασιλείου ή Μικρά Χριστούγεννα. Κατά την κομμουνιστική περίοδο η Πρωτοχρονιά δεν γιορταζόταν σύμφωνα με την εκκλησία στις 14 Ιανουαρίου, αλλά την 1η Ιανουαρίου. μέχρι τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, οι Σέρβοι γιόρταζαν τα Χριστούγεννα στις 7 Ιανουαρίου, και την Πρωτοχρονιά στις 14 Ιανουαρίου, σύμφωνα, πάλι, με το παλίο ημερολόγιο ή τον λεγόμενο Άγιο Βασίλειο ή Μικρά Χριστούγεννα.

Τα παραδοσιακά σερβικά έθιμα της Πρωτοχρονιάς συνδυάζονται με τα δυτικά.

Για παράδειγμα, οι Σέρβοι στολίζουν χριστουγεννιάτικα δένδρα, αλλά την παραμονή της Πρωτοχρονιάς όχι των Χριστουγέννων.

Την Πρωτοχρονιά ή τα Μικρά Χριστούγεννα, σε πολλά μέρη της Σερβίας, επαναλαμβάνονται χριστουγεννιάτικα έθιμα. Κατά παράδοση καίγεται στο τζάκι το κούτσουρο των Χριστουγέννων "μπάντνιακ", ξύλο βελανιδιάς. Με χαρά αναμένεται στο σπίτι εκείνος που θα κάνει ποδαρικό, που θα μπει πρώτος στο σπίτι με το δεξί πόδι (πολαζάινικ ή πολάζνικ) για να φέρει καλοτυχία. Σε πολλές περιοχές ο πρώτος επισκέπτης του σπιτιού τη νέα χρονιά φέρνει και το μπάντνιακ για να το κάψει στη φωτιά.

Ο Παππούς Πάγος

Στην κουλτούρα των Σλάβων χαρακτήρας παρόμοιος του Σάντα Κλάους ή του Άγιου Βασίλη, συνδεδεμένος με την Πρωτοχρονιά και τα δώρα είναι ο Παππούς Πάγος, ο οποίος στη σερβική λέγεται Ντέντα Μραζ, στη ρωσική Ντεντ Μόροζ, στην κροατική Ντιεντ Μραζ, στη βοσνιακή Ντέντο Μραζ και στη σλοβενική Ντέντεκ Μραζ.

Ο Παππούς Πάγος φέρνει τα δώρα στα παιδιά, αλλά όχι με μυστικούς τρόπους, καθώς συχνά τα μοιράζει ο ίδιος στη διάρκεια των εορταστικών εκδηλώσεων της Πρωτοχρονιάς. Ο Ντέντα Μραζ έχει παρόμοια εμφάνιση με τον Άγιο Βασίλη.

Μετά τη διάσπαση της Γιουγκοσλαβίας ο Ντέντα Μραζ συνδέθηκε με την κομμουνιστική περίοδο και σταδιακά στις χώρες της πρώην Γιουγκοσλαβίας άρχισε να παίρνει τη θέση του ο Ντιεντ Μποζίτσνιακ, ο Παππούς των Χριστουγέννων, ο οποίος φέρνει τα δώρα τα Χριστούγεννα.

Ωστόσο σε πολλές οικογένειες ο Ντέντα Μραζ εξακολουθεί να φέρνει τα δώρα την Πρωτοχρονιά. Στη Βουλγαρία, τα δώρα φέρνει ο Ντάντο Κολέντα, Παππούς των Χριστουγέννων, στη Ρουμανία ο Μοζ Κράτσιουμ και στην Αλβανία ο Μπάμπαντίμρι, ο Πατέρας Χειμώνας.

Πηγή: enet.gr