Οι ανεμόμυλοι στον κανάλι της Ελούντας

 

Οι ανεμόμυλοι στην Κρήτη κτίζονταν στα "μυλοτόπια" δηλαδή σε μέρη προσήνεμα όπου επικρατούν ισχυροί άνεμοι. Οι προς ανατολάς περιοχές της Κρήτης, χαρακτηρίζονται από τη ξηρασία και τους ισχυρούς ανέμους ενώ από δυσμάς από τις ισχυρές βροχοπτώσεις. Για το λόγο αυτό οι περισσότεροι ανεμόμυλοι έχουν κατασκευασθεί στο νομό Λασιθίου, λιγότεροι στο νομό Ηρακλείου και στο νομό Ρεθύμνου ενώ ελάχιστοι υπάρχουν στο νομό Χανίων, όπου αντίθετα αφθονούν οι νερόμυλοι. 

Στη θέση "Κανάλι" της Ελούντας σώζονται τρεις ανεμόμυλοι με κάτοψη σε σχήμα κύκλου, ανήκουν δηλαδή στον τύπο "στρογγυλός" ή "ξετροχάρης". Ο μύλος κτίσθηκε στις αρχές του αιώνα. Η δόμηση της τοιχοποιίας είναι αρκετά επιμελημένη και έχει πραγματοποιηθεί με ντόπιους ημιλαξευτούς λίθους. Η εξωτερική διάμετρος του μύλου είναι 5 μ. και το πάχος της τοιχοποιίας είναι 0,80 μ. 

Η αρχική στέγη του μύλου έχει αντικατασταθεί με κατασκευή από λαμαρίνα όπως έγινε στους περισσότερους μύλους αυτού του τύπου. Αυτή η μεταλλική στέγη, η "κουκούλα" του μύλου, με κατάλληλο μηχανισμό μπορεί να γυρίζει ανάλογα με την κατεύθυνση του ανέμου. Η θύρα εισόδου στον μύλο έιναι ξύλινη, καρφωτή. 

Ο μύλος ιδιοκτησίας Αντώνη Καψωριτάκη που βρίσκεται στη θέση "Κανάλι" της κοινότητας Ελούντας, επαρχίας Μεραμπέλου νομού Λασιθίου, χαρακτηρίστηκε ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο γιατί αποτελεί πολύ ενδιαφέρον ειδικό κτίσμα στο οποίο συνδυάζονται οι αυστηρές μορφολογικές λεύσεις που επιβάλει μια συγκεκριμένη τεχνολογία και η θαυμάσια αισθητική αντίληψη του λαϊκού τεχνίτη. Ο μύλος είναι άρρηκτα δεμένος με την ιστορία του τόπου και τις ιστορικές μνήμες των κατοίκων. Σημειώνουμε ότι ο μύλος ιδιοκτησίας Αντώνη Καψωριτάκη μαζί με τους άλλους δύο μύλους που βρίσκονται πλησίον, αποτελούν ένα ιδιαίτερα σημαντικό αρχιτεκτονικά κτηριακό σύνολο.