Η Ατσιπουλιανή γέφυρα (80 χρόνια από την ανατίναξη της) του Κωνσταντίνου Δημητρακάκη

Συμπληρώθηκαν 80 χρόνια  από την ανατίναξη της γέφυρας του Ατσιποπούλου της ατσιπουλιανής καμάρας, όπως έχει καθιερωθεί να λέγεται στην περιοχή του Ρεθύμνου.

Αποχωρούντες οι Γερμανοί από το Ρέθυμνο τις πρωινές ώρες της 13^ης Οκτωβρίου το 1944 και είχε περάσει την παραπάνω γέφυρα και το τελευταίο τμήμα τους κατά τις 09.30 με 10.00, ανατίναξαν τη γέφυρα την οποία σε όλο το διάστημα της κατοχής τους, την είχαν παγιδεύσει με εκρηκτικά. Ο λόγος ήταν προφανής, για να αποκόψουν τυχόν πατριώτες – αντάρτες που θα ήθελαν να τους ακολουθήσουν και να επιφέρουν απώλειες σε έμψυχο και σε άψυχο υλικό.

Η Ατσιπουλιανή γέφυρα  ( στη θέση του σημερινού κόμβου Ατσιποπούλου) συγκροτείτο από δύο σειρές ημικυκλικών τόξων, από τις οποίες οι εδραζομένες στο έδαφος διέθετε ένα τόξο και η υψηλότερη, τρία. Το μοναδικό κάτω τόξο μπορούσε και παρεχεύεται τα ορμητικά νερά του φαραγγιού του Αγίου Αντωνίου. Συνέδεε τις δύο  απότομες – κάθετες πλευρές του χειμάρρου στον οποίο έτρεχαν τα νερά από «της Μαριάς το ρούμα » και το « ρούμα Ματζουράνη». 

Το μνημείο αυτό   χρονολογείται από την ενετική περίοδο, χωρίς όμως να αποκλείονται και άλλες χρονολογικές τοποθετήσεις για το κτίσιμό του, καθώς αυτή τη στιγμή λείπουν σαφείς αναφορές.  Αποτελούσε αξιοθέατο έργο  Ρέθυμνο, όπως φαίνεται από την προσπάθεια ένταξης στο έργο του ζωγράφου J. Schanz  συνοδού του περιηγητή T. Spratt το έτος 1865.

Ήταν εντυπωσιακό, μεγαλοπρεπές, μεγάλης αρχιτεκτονικής αξίας και φυσικά λόγω της παρελεύσεως του χρόνου και αρχαιολογικής σημασίας.  Οπωσδήποτε ήταν χρήσιμη και αναγκαία για κάθε μετακινούμενο πεζό ή με όχημα, γιατί ήταν το μοναδικό σημείο διέλευσης από τα Χανιά στο Ρέθυμνο και αντίστροφα, από τον παλαιό εθνικό δρόμο της εποχής.

Το ερώτημα που τίθεται σήμερα είναι, ήταν αναγκαία και επιβεβλημένη η ανατίναξη της  εν λόγω γέφυρας και αν θα μπορούσε να είχε αποφευχθεί.

Διότι αν υπήρχε σήμερα λόγω της αρχιτεκτονικής και αρχαιολογικής αξίας μαζί με το φυσικό της κάλλος, η όλη περιοχή θα είχε άλλη αίγλη. Τα παραπάνω στοιχεία έχουν αναγκάσει σχεδόν   όλους τους γεωγράφους, περιηγητές της Κρήτης πχ τουςT. Spratt,  Pasley και άλλους, στο τέλος του 19^ου και στις αρχές του 20^ου αιώνα, να έχουν αναφερθεί σ΄ αυτήν, να έχει κινήσει το ενδιαφέρον και να έχει φωτογραφηθεί πολλάκις, όπως από τον Γάλλο πρόξενο Paul Blanc στα Χανιά, στα τέλη του 19ου αιώνα (1896 περίπου) Black ( φωτογραφία που υπάρχει στο Ιστορικό αρχείο Κρήτης στα Χανιά)  να έχει γίνει σκίτσο και πίνακας ζωγραφικής από αναγνωρισμένους ζωγράφους (πχ κ. Εκκεκάκη) και τέλος στο πρόσφατο συνέδριο « εν Ατσιποπούλω»  να έχει γίνει γι΄ αυτήν μία ολόκληρη εισήγηση από τον φιλόλογο ερευνητή κ. Γάσπαρη Αιμίλιο.

Στο ερώτημα αν ήταν αναγκαία και επιβεβλημένη η καταστροφή της, από τους Γερμανούς, τακτικά  ( από άποψης επιχειρήσεων δηλαδή)  ήταν σωστή . Ωστόσο αυτοί την πραγματοποίησαν ακόμα ή για λόγους εκδίκησης για τα όσα είχαν υποστεί από την αντίσταση των Ρεθεμνιτών ανταρτών ή ότι είχαν αξιολογήσει λανθασμένα την πληροφορία που υπήρχε(από τις 29-9-1944) και ασφαλώς την ήξεραν , από το συμμαχικό επιτελείο της Μέσης Ανατολής, που υπέδειχνε στις υπάρχουσες αντιστασιακές ομάδες ( ΕΟΡ και ΕΑΜ)  τη μη παρενόχληση των Γερμανικών δυνάμεων , που θα συγκεντρωνόταν τελικά στη περιοχή της πόλεως των Χανίων για τη δημιουργία του « Οχυρά θέσης Κρήτη»  και να αποχωρήσουν τελικά από την Κρήτη τον Ιούλιο του 1945.

Για το εάν θα μπορούσε να είχε αποφευχθεί το συμπέρασμα θα επιτευχθεί από τον αναγνώστη, διαβάζοντας  αποσπάσματα   από το Βιβλίο του Νικ. Κοκονά    « Η Γερμανική Κατοχή στη Κρήτη»  σελ 406 -408  μέρος των οποίων και παρετίθενται:

« Την 17.9.44 λαμβάνω επιστολή (γράφει ο Χρήστος Τζιφάκης, αρχηγός της ΕΟΡ στο Ρέθυμνο) από του Δ. Σακοράφα, όστις μέλος της ΚΕ της ΕΟΡ Χανίων, αποσπασμένος εις Ρέθυμνο……. Δι ής μου ανακοίνωσε  ότι ο Κράις Κομμαντατούρ του ν. Ρεθύμνης, εζήτει ημέραν και τόπο, δηλώνων επί των λόγω της τιμής του ότι ανελάμβανε την ασφάλεια της ζωής μου …….. αν απεφάσιζα να συναντηθώμεν εις Ρέθυμνο………. Προς μιας τοιαύτης προτάσεως δεν ηδυνάμην να λάβω μόνος μου απόφασιν κρίνας εμαυτόν αναρμόδιον, εφόσον εν κρήτη ευρίσκοντο εκπρόσωποι της ελληνικής κυβαρνήσεως και του ΓΣΣ – ΜΑ.  Αμέσως  απέστειλα αγγελιαφόρους προς τους Κελαϊδή και Μπάρνς   και εκάλουν τούτους προκειμένου να συζητηθεί υπόθεσις σοβαρωτάτη…….  Αμφότερη εντός ολίγον ωρών ευρέθησαν εις το λημέρι μου (Αη Γιώργης). Ανακοινώθη εις τούτους ο σκοπός της επισκέψεως τους και εκρίθη σκόπιμο να μη δεχθώ την συνάντηση με τον Κράις Κομμαντατούρ και η όλη διαχείρησις  των συνεννοήσεων να αναληφθεί από εκείνους……………

Αι συνεννοήσεις διήρκεσαν  περίπου 20 ημέρας και εγένοντο εγγράφως εκατέρωθεν και ουδέποτε επετεύχθη προσωπική επαφή με τον Κράις Κομμαντατούρ του ν. Ρεθύμνης. Ομολογώ ότι από το όλον αποτέλεσμα εγώ τουλάχιστον δεν έμεινα ευχαριστημένος και φρονώ ότι αν οι ανωτέρω υπεύθυνοι ( Κελαϊδής και Μπάρνς) συνεφώνουν μαζί μου και επέτρεπον να γίνη η προσωπική μου συνάντηση με τον Γερμανό  Διοικητή ίσως να προέκυπτε καλόν τι δια τον νομό Ρεθύμνης ….. Δεν γνωρίζω αν ούτοι είχον αντιθέτως οδηγίας έξωθεν …..»

Τελικά η γέφυρα ανατινάχθηκε , παρά την διαβεβαίωση που είχε δώσει ο Γερμανός Διοικητής προς τον έμπορα Βασίλειο Δρανδάκη  ( στο σπίτι του οποίου και διέμενε) και επίσης εμπόρου Ιωάννη Ζαχαρίου, ότι ούτε αυτή θα ανατιναχθεί, ούτε το λιμάνι θα αποφραχθεί , ούτε οι αποθήκες του στρατοπέδου των Αρμένων θα ανατιναχθούν. Συνέβησαν όμως και τα τρία.  Και η είσοδος του λιμανιού του Ρεθύμνου είχε αποφρακτεί από την 12^η οκτ 1944, με βυθισμένα μικρά σκάφη, πλήρη αχρήστων υλικών και κατεστραμένων πυροβόλων, και οι αποθήκες πυρομαχικών των Αρμένων ανατινάχθησαν και η γέφυρα κατεστράφηκε.

Από τα παραπάνω συνάγεται ότι ήταν δυνατόν να αποτραπεί η καταστροφή της «ατσιπουλιανής καμάρας» με κατάλληλη συνεννόηση των αντιστασιακών δυνάμεων του τόπου και των Γερμανών,  όπως έγινε στο Ηράκλειο, που οι Γερμανοί αποχώρησαν έξω από αυτό με τη συνοδεία Άγγλων αξιωματικών και αντιστασιακών.

Τα παραπάνω γράφονται χωρίς καμία διάθεση απόδοσης ευθυνών ή κριτικής ή άλλων σκέψεων. Γιατί μετά από 70 χρόνια κανείς δε μπορεί να γνωρίζει τις συνθήκες, καταστάσεις, πιέσεις των αγωνιστών, μικρές στρατιωτικές ανάγκες των ανταρτών, ή τέλος τα κρυφά (μεγάλα ή μικρά) συμφέροντα των Μεγάλων ανταγωνιστών της εποχής (Γερμανών και Άγγλων). Ωστόσο όμως, όλα τούτα, αποτελούν τώρα, ιστορία.

 

Κωνσταντίνος Δημητρακάκης

Ατσιπόπουλο Οκτώβριος 2014

 

 

 

Πηγές

 

1. Η Γερμανική Κατοχή στη Κρήτη. (Νικ. Κομονά) Ρέθυμνο 1989
2. Αρχείο Χρ. Τζιφάκη (Νικ. Κομονά) Ρέθυμνο 1986

3. «Η Εθνικά Αντίσταση κατά τη Γερμανική Κατοχή στη Κρήτη»,  Μάρκου Πολιουδάκη 2002

4.   Εισήγηση Αιμ. Γάσπαρη « Η Ατσιπουλιανή Καμάρα» στο συνένδριο « Εν Ατσιποπούλω» τον Ιούλιο του 2012.

5.    Μαρτυρίες γηραιών κατοίκων του Ατσιποπούλου

6.  Τα 370 Μνημειακά κενά στην ιστορική τοπογραφία του Ρεθύμνου. Χ. Στρατηδάκη. 2014

ΚΡΗΤΗ ΠΟΛΕΙΣ ΚΑΙ ΧΩΡΙΑ kritipoliskaixoria

Η Κρήτη στο ίντερνετ με πλούσιο φωτογραφικό υλικό, πολιτιστικά, λαογραφικά νέα και ιστορικά στοιχεία, Αφιερώματα αε πόλεις και χωριά της Κρήτης, αρχαιολογικούς χώρους, θρησκευτικά μνημεία, και Ανθρώπους