Ψυχική ευαλωτότητα και νεογνοκτονία Τα ψυχολογικά και κοινωνικά αίτια και πιθανές στρατηγικές πρόληψης από την Internus.

 Η νεογνοκτονία — η σκόπιμη θανάτωση ενός νεογέννητου εντός των πρώτων 24 ωρών ζωής — αποτελεί ένα από τα πλέον σοκαριστικά και δύσκολα κατανοητά εγκλήματα. Πέρα από το ηθικό σοκ που προκαλεί, η πράξη αυτή αντικατοπτρίζει ένα σύνθετο πλέγμα ψυχολογικών, κοινωνικών και πολιτισμικών παραγόντων.

 Συχνά, οι μητέρες που διαπράττουν νεογνοκτονία είναι νεαρές, άγαμες γυναίκες που έχουν αρνηθεί ή αποκρύψει την εγκυμοσύνη τους, βιώνοντας έντονη ψυχολογική πίεση και κοινωνική απομόνωση. Η κατανόηση των υποκείμενων αιτιών αυτής της πράξης είναι ζωτικής σημασίας για την πρόληψη και την παροχή κατάλληλης υποστήριξης σε ευάλωτες γυναίκες. Στο παρόν άρθρο από την Internus, θα εξετάσουμε τα ψυχολογικά και κοινωνικά αίτια της νεογνοκτονίας, αναλύοντας τα διαθέσιμα ερευνητικά δεδομένα και προτείνοντας στρατηγικές πρόληψης.

Τα ψυχολογικά αίτια και το προφίλ της μητέρας

Η νεογνοκτονία δεν είναι ένα ενιαίο φαινόμενο· αποτελεί, μάλλον, την κορυφή ενός πολυπαραγοντικού παγόβουνου. Τα σημαντικότερα ψυχολογικά και ψυχοκοινωνικά αίτια μπορούν να ομαδοποιηθούν ως εξής:

1. Βιολογικοί και νευροενδοκρινικοί παράγοντες
• Ραγδαίες ορμονικές μεταβολές (πτώση οιστρογόνων‑προγεστερόνης, αύξηση προλακτίνης, μεταβολές κορτιζόλης) επηρεάζουν τη ρύθμιση του θυμικού και των παρορμήσεων.
• Νευροβιολογική ευαλωτότητα: δυσλειτουργία στον άξονα υποθαλάμου‑υπόφυσης‑επινεφριδίων (HPA) και σε σεροτονινεργικά κυκλώματα που συνδέεται με αυξημένο κίνδυνο αυτο‑ και ετερο‑επιθετικότητας λόγω έντονου στρες, δυσκολία συγκέντρωσης, αϋπνίες κ.α
• 
  
2. Περιγεννητικές διαταραχές της διάθεσης

• Επιλόχεια κατάθλιψη (post‑partum depression, PPD): αφορά ~10–15 % των λεχώνων· χαρακτηρίζεται από έντονη θλίψη, απελπισία, απώλεια ενδιαφέροντος και αισθήματα αναξιότητας.
• Επιλόχεια ψύχωση (post‑partum psychosis, PPP): σπάνια (< 0,2 %), αλλά δυνητικά θανατηφόρα για μητέρα και βρέφος· συνοδεύεται από παραληρητικές ιδέες, ακουστικές ψευδαισθήσεις, έντονη σύγχυση και αποδιοργανωμένη συμπεριφορά.
• Περιγεννητική αγχώδης διαταραχή, OCD ή PTSD: ιδεοληπτικές σκέψεις βλάβης του βρέφους, υπερδιέγερση, ενοχές και αποφυγή.

3. Προηγούμενο ψυχιατρικό ιστορικό και τραύμα

• Ιστορικό μείζονος κατάθλιψης, διπολικής διαταραχής, σχιζοφρένειας, αυτοκτονικών συμπεριφορών.
• Παιδική κακοποίηση, σεξουαλική βία ή παραμέληση αυξάνει την πιθανότητα επιλόχειας ψυχοπαθολογίας μέσω απορρύθμισης των συστημάτων του στρες.

4. Διαπροσωπικές και κοινωνικοοικονομικές πιέσεις
• Ενδοοικογενειακή βία, ασταθής ή απών σύντροφος, μονογονεϊκότητα.
• Φτώχεια, ανεργία, έλλειψη στέγης, περιορισμένη πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας.
• Κοινωνικός στιγματισμός απέναντι σε ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη, ανηλικότητα ή γέννηση εκτός γάμου.
5. Προφίλ προσωπικότητας και μηχανισμοί άμυνας
• Ανεπαρκείς δεξιότητες ρύθμισης συναισθήματος, υψηλή παρορμητικότητα, διαταραχές προσωπικότητας (π.χ. οριακή διαταραχή προσωπικότητας, εξαρτητική διαταραχή προσωπικότητας).
• Χρήση πρωτογενών αμυνών (άρνηση, σχίσμα) ή αποσυνδετικών μηχανισμών υπό στρες, οδηγεί σε πιθανή διάσπαση μητρικής ταυτότητας.
6. 
   
7. Πολιτισμικό και οικογενειακό πλαίσιο
• Παραδοσιακές ή θρησκευτικές αντιλήψεις που στιγματίζουν την ανύπαντρη μητέρα.
• Έλλειψη σεξουαλικής αγωγής, ταμπού γύρω από την ψυχική υγεία.
• «Οικογενειακό μυστικό»: εγκυμοσύνη που αποκρύπτεται μέχρι τον τοκετό, ευνοεί κρυπτογενείς τοκετούς και απόκρυψη βρέφους.
8. Συνδυαστική – Ολιστική θεώρηση κινδύνου

• Κανένας παράγοντας δεν δρα απομονωμένα. Μπορεί να συνυπάρχουν κάποιες συνθήκες που αναφέρθηκαν παραπάνω και σε συνδυασμό η βιολογική προδιάθεση του ατόμου με το περιγεννητικό στρες και την κοινωνική απομόνωση να αυξήσουν τον κίνδυνο να βλάψει μια μητέρα το μωρό της το πρώτο εικοσιτετράωρο μετά την γέννησή του.

Η ευθύνη της κοινωνίας

Κάθε φορά που συμβαίνει ένα τέτοιο γεγονός, η αντίδραση της κοινωνίας είναι συνήθως αποτροπιασμός και καταδίκη – κάτι απόλυτα φυσικό. Ωστόσο, το καίριο ερώτημα είναι: τι κάναμε πριν συμβεί;

Στην Ελλάδα – αλλά και διεθνώς – η πρόληψη απαιτεί:

• Συστηματική ενημέρωση γύρω από την ψυχική υγεία της εγκύου και της λεχώνας.
• Κατάρριψη του στίγματος αναφορικά με την αναζήτηση βοήθειας
• Ενίσχυση κοινωνικών δομών υποστήριξης για ευάλωτες γυναίκες (ανήλικες μητέρες, θύματα βίας, κοινωνικά απομονωμένες).
• Ανοιχτές γραμμές επικοινωνίας με ειδικούς ψυχικής υγείας ικανές να παρέμβουν άμεσα σε κρίσιμες στιγμές.

 

Τι μπορεί να κάνει το υποστηρικτικό περιβάλλον της γυναίκας;

Μελέτες έχουν δείξει πως η παρουσία ενός υποστηρικτικού δικτύου μειώνει σημαντικά τον κίνδυνο επιλόχειας κατάθλιψης και αυτοκαταστροφικών ή ετεροκαταστροφικών σκέψεων. Οι σύντροφοι και οι στενοί συγγενείς θεωρούνται προγνωστικοί παράγοντες προστασίας όταν ανταποκρίνονται με ενσυναίσθηση και εγρήγορση.

1. Αναγνώριση σημείων ψυχικής επιβάρυνσης

• Να παρατηρούν αλλαγές στη διάθεση, στη συμπεριφορά ή στη λειτουργικότητα (π.χ. έντονο κλάμα, κοινωνική απόσυρση, απάθεια, εκρήξεις θυμού, δηλώσεις απελπισίας).
• Να μην αγνοούν ιδεοληπτικές ή ψυχωσικές σκέψεις, ακόμα κι αν φαίνονται “παράλογες” ή παροδικές.
• Να δίνουν σημασία σε σχόλια αποξένωσης από το βρέφος (“δεν το νιώθω δικό μου”, “ίσως θα ήταν καλύτερα χωρίς αυτό”) χωρίς κριτική αλλά με ενσυναίσθηση.

2. 
   
3. Στήριξη χωρίς κριτική

• Να ενισχύουν τη γυναίκα χωρίς να της φορτώνουν ενοχές ή απαιτήσεις (“πρέπει να είσαι χαρούμενη”, “όλες οι μάνες αντέχουν”).
• Να την ακούν ενεργά, χωρίς συμβουλές αν δεν ζητηθούν.
• Να καλλιεργούν συνθήκες αποδοχής και όχι ντροπής, ιδιαίτερα σε περιπτώσεις ανεπιθύμητης εγκυμοσύνης ή κοινωνικής πίεσης.

3. Προώθηση αναζήτησης βοήθειας

• Να ενθαρρύνουν έγκαιρη επικοινωνία με ψυχολόγο, μαία, ψυχίατρο ή σύμβουλο γονεϊκότητας — όχι μόνο μετά τον τοκετό, αλλά και κατά την εγκυμοσύνη.
• Να διευκολύνουν την πρόσβαση (π.χ. να τη συνοδεύσουν, να οργανώσουν μετακίνηση ή φροντίδα βρέφους).
• Να διαβεβαιώνουν πως η αναζήτηση βοήθειας δεν σημαίνει ότι «είναι ακατάλληλη μητέρα», αλλά δείχνει υπευθυνότητα.
• 
  

4. Οργάνωση πρακτικής υποστήριξης

• Να προσφέρουν ξεκούραση, φροντίδα, φυσική παρουσία – η ψυχική εξάντληση μπορεί να εντείνει κάθε προϋπάρχουσα ευαλωτότητα.
• Να βοηθούν στην κάλυψη βασικών αναγκών: φαγητό, ύπνος, τακτική επαφή με τον έξω κόσμο.
• 
  

5. Εκπαίδευση & αποστιγματισμός

• Να ενημερωθούν για την περιγεννητική ψυχική υγεία, τα συμπτώματα και τη φυσιολογία της λεχώνας.
• Να μην αναπαράγουν κοινωνικά στερεότυπα («η μητέρα πάντα ξέρει», «η φύση τα ρυθμίζει»), γιατί ασκούν πίεση και οδηγούν στην απομόνωση.

Η πρόληψη της νεογνοκτονίας δεν περνά μόνο από το νομικό σύστημα· περνά από όλους μας. Είναι χρέος μας τόσο να μιλήσουμε ανοιχτά για την ψυχική υγεία στην μητρότητα όσο και να δημιουργήσουμε ασφαλή περιβάλλοντα για τις γυναίκες που αισθάνονται πως είναι μόνες ή πως δεν έχουν επιλογές. Σπάζοντας το κοινωνικό στίγμα, υποστηρίζοντας άνευ όρων τις γυναίκες και επενδύοντας σε κοινωνικά προγράμματα πρόληψης και υποστήριξης.

Χριστάκη Ελένη, ψυχολόγος

Κέντρο συμβουλευτικής & ψυχοθεραπείας Internus

 

Γραμμές υποστήριξης:

 «Φαιναρέτη» – Επιστημονικός Μη Κερδοσκοπικός Οργανισμός

• Εξειδικεύεται στην περίοδο της κύησης, του τοκετού και της λοχείας.
• Παρέχει δωρεάν τηλεφωνική συμβουλευτική, υποστήριξη από μαίες και ψυχολόγους.
•  210 9319054
•  fainareti.gr

11525 – Γραμμή Ψυχολογικής Υποστήριξης

• Λειτουργεί από τον ΟΚΑΝΑ και την Α’ Ψυχιατρική Κλινική του ΕΚΠΑ.
• Παρέχει ψυχολογική υποστήριξη σε άτομα όλων των ηλικιών, περιλαμβανομένων εγκύων και λεχώνων.
• 24ωρη λειτουργία, ανώνυμα και δωρεάν.
•  11525

 10306 – Εθνική Γραμμή Ψυχοκοινωνικής Υποστήριξης

• Συνεργασία Υπουργείου Υγείας, ΕΚΠΑ και ΕΨΥΠΕ.
• Παρέχει άμεση ψυχολογική βοήθεια, παραπομπές και υποστήριξη σε περιόδους κρίσης.
• Υπάρχουν διαθέσιμοι ειδικοί ψυχικής υγείας εκπαιδευμένοι και σε περιγεννητικά θέματα.
• 24ωρη λειτουργία – δωρεάν & ανώνυμα.
•  10306

 Γραμμή SOS 15900 – Γενική Γραμματεία Ισότητας

• Για γυναίκες θύματα βίας, ψυχολογικής ή σεξουαλικής κακοποίησης, περιλαμβάνει έγκυες και μητέρες.
• Παρέχει συμβουλευτική, νομική καθοδήγηση, παραπομπές σε ξενώνες.
•  15900 ή email στο sos15900@isotita.gr

 

Το άρθρο υπογράφει η Χριστάκη Ελένη, ψυχολόγος του Κέντρου Internus.

ΚΡΗΤΗ ΠΟΛΕΙΣ ΚΑΙ ΧΩΡΙΑ www.kritipoliskaixoria.gr

Η Κρήτη στο ίντερνετ με πλούσιο φωτογραφικό υλικό, πολιτιστικά, λαογραφικά νέα και ιστορικά στοιχεία, Αφιερώματα αε πόλεις και χωριά της Κρήτης, αρχαιολογικούς χώρους, θρησκευτικά μνημεία, και Ανθρώπους