Κοραή 4 «Χώρος Ιστορικής Μνήμης 1941-1944»: Εκεί που η ιστορία μένει «ζωντανή»

 Σε κεντρικότατη πλατεία της πρωτεύουσας δεκάδες περαστικοί σε καθημερινή βάση, περνούν μπροστά από μία λιτή πόρτα με μια εξίσου λιτή επιγραφή. Είτε γνωρίζει κανείς είτε από περιέργεια αποφασίσει να διαβεί την είσοδο και κατέβει την επιβλητική σκάλα, έξι μέτρα κάτω από τη γη, ο θόρυβος της πολύβουης πόλης θα χαθεί, και θα ξεδιπλωθεί μπροστά του ο «Χώρος Ιστορικής Μνήμης 1941-1944-Κοραή 4», που θα τον καθηλώσει.

   Το υπερσύγχρονο για την εποχή του αντιαεροπορικό καταφύγιο που κατασκευάστηκε στα υπόγεια του εμβληματικού κτιρίου της Εθνικής Ασφαλιστικής για να προστατεύει την ανθρώπινη ύπαρξη, έμελε να γίνει χώρος κράτησης-κολαστήριο της Κομαντατούρ και κανείς δεν μπορεί να γνωρίζει με σιγουριά πόσοι άνθρωποι έζησαν τον εφιάλτη.

   Σαν μια μορφή αντίστασης και διεξόδου θα μπορούσε κάποιος να πει, με ό,τι είχαν στη διάθεσή τους (ακόμη και με τα νύχια τους) άφησαν τα μηνύματά τους: σκίτσα, ημερομηνίες, ονόματα...

   «24 ώρες χωρίς φαί και νερό. Μόνο μυρίζοντας το γιασεμί. Δημήτρης Μωραϊτης», «Μαυρίκιος Ν. Μαλεύρης», τελειόφοιτος Ιατρικής. Κρατούμαι ως όμηρος. Μαρτύρια Ιεράς Εξετάσεως», «αδελφοί Χάλαροι. Έντιμοι πολίται. Εκρατήθησαν αδίκως από ρουφανιά»..., είναι μερικά από τα ακιδογραφήματα.

Συγκλονισμένοι με δάκρυα στα μάτια

      Τακτικότατοι επισκέπτες αυτού τους μέρους «ζωντανής ιστορίας» είναι σχολεία. Ο κ. Κωνσταντίνος Χατζηεργάτης, υπεύθυνος στο Χώρο Ιστορικής Μνήμης από το 2008, μιλώντας στο Αθηναϊκό-Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων θα πει πως «από την 1η Οκτωβρίου μέχρι και το τέλος της σχολικής χρονιάς, καθημερινά γίνεται τουλάχιστον μία επίσκεψη από σχολεία και μάλιστα από όλη την Ελλάδα. Χθες (σ.σ. Παρασκευή 24 Οκτωβρίου) παρότι είχαμε ήδη ένα σχολείο ήρθε και δεύτερο και μας ζητήθηκε να δουν τα παιδιά τον χώρο».

   «Μαθητές όλων των βαθμίδων εκπαίδευσης, από την ΣΤ' Δημοτικού και πάνω, πολλοί φοιτητές, όχι μόνον από την Ελλάδα, αλλά και από το εξωτερικό μας επισκέπτονται», θα συμπληρώσει. Πώς όμως αντιδρούν τα μικρότερης ηλικίας παιδιά και τι ερωτήσεις κάνουν;

   Ο κ. Χατζηεργάτης θα αναφέρει: «Η αντίδρασή τους καθρεφτίζεται στα μάτια τους...Όσο για τις ερωτήσεις μπορεί να είναι από πολύ απλές μέχρι πιο δύσκολες, να το πούμε έτσι. Κάποια παιδιά έχουν ρωτήσει αν γίνονταν εδώ δολοφονίες, για παράδειγμα. Πάντα φροντίζουμε να απαντάμε και να δίνουμε την πληροφόρηση με τον ενδεδειγμένο για την ηλικία τους τρόπο, φυσικά».

   Τον Χώρο επισκέπτονται και πολλοί τουρίστες θα προσθέσει καθώς «περιλαμβάνεται στους τουριστικούς οδηγούς και οι ξένοι κατά την επίσκεψή τους σε μια χώρα αναζητούν "κομμάτια" ιστορίας».

   Στα χρόνια που βρίσκεται στον Χώρο Ιστορικής Μνήμης ο κ. Χατζηεργάτης μας λέει πως του έτυχε μερικές φορές να υποδεχθεί επισκέπτες που ήταν συγγενείς ανθρώπων που είχαν κρατηθεί... 

«Σχεδόν όλοι, διότι υπάρχουν κι άνθρωποι που δεν εκδηλώνουν τα συναισθήματά τους, έφευγαν συγκλονισμένοι και με δάκρυα στα μάτια» μας λέει.

   

Από την «οικία Rossels» στη φρίκη...

   

   Στο σημείο της Κοραή 4, το 1894 προυπήρχε η οικία Rossels και το 1934 ο χώρος θα αγοραστεί από την Εθνική Ασφαλιστική, η οποία δημιούργησε ένα υπερσύγχρονο και πολυτελές μέγαρο για να στεγάσει τα κεντρικά της γραφεία αλλά και το κεντρικό της πρακτορείο. Το κτίριο, το οποίο ήταν έργο των κορυφαίων αρχιτεκτόνων Εμμανουήλ Κριεζή και Αναστασίου Μεταξά, θα ολοκληρωθεί το 1938.

   Με το ξέσπασμα του πολέμου δεσμεύεται από το υπουργείο Εσωτερικών για να φιλοξενησει τις υπηρεσίες του. Με την κατάληψη της Αθήνας από τους ναζί, θα επιταχθεί από την Κομαντατούρ και τα υπόγεια καταφύγια θα μετατραπούν σε χώρο φρίκης.

   Χιλιάδες ανθρωποι κάθε ηλικίας, Έλληνες και όχι μόνο, όπως μαρτυρούν τα ακιδογραφήματα στους τοίχους, αγωνιστές, αντιφρονούντες Γερμανοί, Ιταλοί αλλά και σαλταδόροι ή κι εγκληματίες θα βρεθούν εκεί στη διάρκεια της Κατοχής.

   Μετά την απελευθέρωση και έως τα Δεκεμβριανά στο κτίριο θα εγκατασταθεί το ΕΑΜ.

   

   Το «ζωντάνεμα» της μνήμης

 Το 1991, με πρωτοβουλία της Εθνικής Ασφαλιστικής, τα παλιά υπόγεια κρατητήρια, μετατρέπονται από το υπουργείο Πολιτισμού, που ανέλαβε και τη συντήρηση, σε Χώρο Ιστορικης Μνήμης 1941-1944. Την ίδια χρονιά θα εγκαινιαστεί από τον τότε πρωθυπουργό Κωνσταντίνο Μητσοτάκη ώστε να τιμηθούν σε ανώτατο επίπεδο η ιστορία της Αντίστασης και οι αγωνιστές της.

   Κατά τη διάρκεια της συντήρησης βρέθηκαν και αρκετά προσωπικά αντικείμενα των κρατουμένων (κούπες, ξυραφάκια, ταμπακέρα, κουτιά από τσιγάρα, σημειώματα που ήταν χωμένα σε σχισμές, ένα και μοναδικό που διατηρείται ατόφιο γράμμα..). Όλα φυλαγμένα σήμερα σε ειδικές προθήκες, όπως και η ναζιστική σημαία (βρέθηκε σε ένα κουτί) που άλλοτε κυμάτιζε στην κορυφή του κτιρίου και μια πόρτα από κρατητήριο της Γκεστάπο στην οδό Μέρλιν.

   Έως και το 2023, ο Χώρος Ιστορικης Μνήμης, λειτουργούσε υπό την αιγίδα του υπουργείου Πολιτισμού και την ευθύνη της Εθνικής Ασφαλιστικής, η οποία την εν λόγω χρονιά δώρησε και παρέδωσε τον χώρο στο υπουργείο Πολιτισμού και τον Δήμο Αθηναίων, που από κοινού έχουν πλέον αναλάβει την ευθύνη λειτουργίας του.

   

Μαρία Σιδέρη ΑΠΕ ΜΠΕ

ΦΩΤΟ ΑΡΧΕΙΟΥ ΑΠΕ-ΜΠΕ/ΔΗΜΟΣ ΑΘΗΝΑΙΩΝ/STR